Odes II

Q. Horatii Flacci Carminum Liber Secundus

I

Motum ex Metello consule ciuicum

bellique causas et uitia et modos

     ludumque Fortunae grauisque

     principium amicitias et arma

5
nondum expiatis uncta cruoribus,

periculosae plenum opus aleae,

     tractas et incedis per ignis

     suppositos cineri doloso.

Paulum seuerae Musa tragoediae
10
desit theatris; mox, ubi publicas

     res ordinaris, grande munus

     Cecropio repetes coturno,

insigne maestis praesidium reis

et consulenti, Pollio, curiae,
15
     cui laurus aeternos honores

     Delmatico peperit triumpho.

Iam nunc minaci murmure cornuum

perstringis auris, iam litui strepunt,

     iam fulgor armorum fugacis
20
     terret equos equitumque uoltus.

Audire magnos iam uideor duces

non indecoro puluere sordidos

     et cuncta terrarum subacta

     praeter atrocem animum Catonis.

25
Iuno et deorum quisquis amicior

Afris inulta cesserat impotens

     tellure, uictorum nepotes

     rettulit inferias Iugurthae.

Quis non Latino sanguine pinguior
30
campus sepulcris impia proelia

     testatur auditumque Medis

     Hesperiae sonitum ruinae?

Qui gurges aut quae flumina lugubris

ignara belli? Quod mare Dauniae
35
     non decolorauere caedes?

     Quae caret ora cruore nostro?

Sed ne relictis, Musa procax, iocis

Ceae retractes munera Neniae,

     mecum Dionaeo sub antro
40
     quaere modos leuiore plectro.

II

Nullus argento color est auaris

abdito terris, inimice lamnae

Crispe Sallusti, nisi temperato

     splendeat usu.

5
Viuet extento Proculeius aeuo,

notus in fratres animi paterni;

illum aget pinna metuente solui

     Fama superstes.

Latius regnes auidum domando
10
spiritum quam si Libyam remotis

Gadibus iungas et uterque Poenus

     seruiat uni.

Crescit indulgens sibi dirus hydrops

nec sitim pellit, nisi causa morbi
15
fugerit uenis et aquosus albo

     corpore languor.

Redditum Cyri solio Prahaten

dissidens plebi numero beatorum

eximit Virtus populumque falsis
20
     dedocet uti

uocibus, regnum et diadema tutum

deferens uni propriamque laurum

quisquis ingentis oculo inretorto

     spectat aceruos.

III

Aequam memento rebus in arduis

seruare mentem, non secus in bonis

     ab insolenti temperatam

     laetitia, moriture Delli,

5
seu maestus omni tempore uixeris

seu te in remoto gramine per dies

     festos reclinatum bearis

     interiore nota Falerni.

Quo pinus ingens albaque populus
10
umbram hospitalem consociare amant

     ramis? Quid obliquo laborat

     lympha fugax trepidare riuo?

Huc uina et unguenta et nimium breuis

flores amoenae ferre iube rosae,
15
     dum res et aetas et Sororum

     fila trium patiuntur atra.

Cedes coemptis saltibus et domo

uillaque, flauus quam Tiberis lauit,

     cedes, et exstructis in altum
20
     diuitiis potietur heres.

Diuesne prisco natus ab Inacho

nil interest an pauper et infima

     de gente sub diuo moreris,

     uictima nil miserantis Orci;

25
omnes eodem cogimur, omnium

uersatur urna serius ocius

     sors exitura et nos in aeternum

     exilium impositura cumbae.

IV

Ne sit ancillae tibi amor pudori,

Xanthia Phoceu: prius insolentem

serua Briseis niueo colore

     mouit Anchillem;

5
mouit Aiacem Telamone natum

forma captiuae dominum Tecmessae;

arsit Atrides medio in triumpho

     uirgine rapta,

barbarae postquam cecidere turmae
10
Thessalo uictore et ademptus Hector

tradidit fessis leuiora tolli

     Pergama Grais.

Nescias an te generum beati

Phyllidis flauae decorent parentes;
15
regium certe genus et penatis

     maeret iniquos.

Crede non illam tibi de scelesta

plebe delectam, neque sic fidelem,

sic lucro auersam potuisse nasci
20
     matre pudenda.

Bracchia et uoltum teretisque suras

integer laudo: fuge suspicari

cuius octauum trepidauit aetas

     claudere lustrum.

V

Nondum subacta ferre iugum ualet

ceruice, nondum munia comparis

     aequare nec tauri ruentis

     in uenerem tolerare pondus.

5
Circa uirentis est animus tuae

campos iuuencae, nunc fluuiis grauem

     solantis aestum, nunc in udo

     ludere cum uitulis salicto

praegestientis. Tolle cupidinem
10
immitis uuae: iam tibi liuidos

     distinguet autumnus racemos

     purpureo uarius colore;

iam te sequetur; currit enim ferox

aetas et illi quos tibi dempserit
15
     adponet annos; iam proterua

     fronte petet Lalage maritum,

dilecta, quantum non Pholoe fugax,

non Chloris albo sic umero nitens

     ut pura nocturno renidet
20
     luna mari Cnidiusue Gyges,

quem si puellarum insereres choro,

mire sagacis falleret hospites

     discrimen obscurum solutis

     crinibus ambiguoque uoltu.

VI

Septimi, Gadis aditure mecum et

Cantabrum indoctum iuga ferre nostra et

barbaras Syrtis, ubi Maura semper

     aestuat unda,

5
Tibur Argeo positum colono

sit meae sedes utinam senectae,

sit modus lasso maris et uiarum

     militiaeque.

Vnde si Parcae prohibent iniquae,
10
dulce pellitis ouibus Galaesi

flumen et regnata petam Laconi

     rura Phalantho.

Ille terrarum mihi praeter omnis

angulus ridet, ubi non Hymetto
15
mella decedunt uiridique certat

     baca Venafro,

uer ubi longum tepidasque praebet

Iuppiter brumas et amicus Aulon

fertili Baccho minimum Falernis
20
     inuidet uuis.

Ille te mecum locus et beatae

postulant arces; ibi tu calentem

debita sparges lacrima fauillam

     uatis amici.

VII

O saepe mecum tempus in ultimum

deducte Bruto militiae duce,

     quis te redonauit Quiritem

     dis patriis Italoque caelo,

5
Pompei, meorum prime sodalium,

cum quo morantem saepe diem mero

     fregi, coronatus nitentis

     malobathro Syrio capillos?

Tecum Philippos et celerem fugam
10
sensi relicta non bene parmula,

     cum fracta uirtus et minaces

     turpe solum tetigere mento;

sed me per hostis Mercurius celer

denso pauentem sustuli aere,
15
     te rursus in bellum resorbens

     unda fretis tulit aestuosis.

Ergo obligatam redde Ioui dapem

longaque fessum militia latus

     depone sub lauru mea, nec
20
     parce cadis tibi destinatis.

Obliuioso leuia Massico

ciboria exple, funde capacibus

     unguenta de conchis. Quis udo

     deproperare apio coronas

25
curatue myrto? Quem Venus arbitrum

dicet bibendi? Non ego sanius

     bacchabor Edonis: recepto

     dulce mihi furere est amico.

VIII

Vlla si iuris tibi peierati

poena, Barine, nocuisset umquam,

dente si nigro fieres uel uno

     turpior ungui,

5
crederem; sed tu simul obligasti

perfidum uotis caput, enitescis

pulchrior multo iuuenumque prodis

     publica cura.

Expedit matris cineres opertos
10
fallere et toto taciturna noctis

signa cum caelo gelidaque diuos

     morte carentis.

Ridet hoc, inquam, Venus ipsa, rident

simplices Nymphae, ferus et Cupido
15
semper ardentis acuens sagittas

     cote cruenta.

Adde quod pubes tibi crescit omnis,

seruitus crescit noua nec priores

impiae tectum dominae relinquont
20
     saepe minati.

Te suis matres metuunt iuuencis,

te senes parci miseraeque nuper

uirgines nuptae, tua ne retardet

     aura maritos.

IX

Non semper imbres nubibus hispidos

manant in agros aut mare Caspium

     uexant inaequales procellae

     usque, nec Armeniis in oris,

5
amice Valgi, stat glacies iners

mensis per omnis aut Aquilonibus

     querqueta Gargani laborant

     et foliis uiduantur orni:

tu semper urges flebilibus modis
10
Mysten ademptum, nec tibi Vespero

     surgente decedunt amores

     nec rapidum fugiente solem.

At non ter aeuo functus amabilem

plorauit omnis Antilochum senex
15
     annos nec inpubem parentes

     Troilon aut Phrygiae sorores

fleuere semper. Desine mollium

tandem querellarum et potius noua

     cantemus Augusti tropaea
20
     Caesaris et rigidum Niphaten

Medumque flumen gentibus additum

uictis minores uoluere uertices

     intraque praescriptum Gelonos

     exiguis equitare campis.

X

Rectius uiues, Licini, neque altum

semper urgendo neque, dum procellas

cautus horrescis, nimium premendo

     litus iniquom.

5
Auream quisquis mediocritatem

diligit, tutus caret obsoleti

sordibus tecti, caret inuidenda

     sobrius aula.

Saepius uentis agitatur ingens
10
pinus et celsae grauiore casu

decidunt turres feriuntque summos

     fulgura montis.

Sperat infestis, metuit secundis

alteram sortem bene praeparatum
15
pectus. Informis hiemes reducit

     Iuppiter, idem

summouet. Non, si male nunc, et olim

sic erit: quondam cithara tacentem

suscitat Musam neque semper arcum
20
     tendit Apollo.

Rebus angustis animosus atque

fortis appare; sapienter idem

contrahes uento nimium secundo

     turgida uela.

XI

Quid bellicosus Cantaber et Scythes,

Hirpine Quincti, cogitet Hadria

     diuisus obiecto, remittas

     quaerere nec trepides in usum

5
poscentis aeui pauca: fugit retro

leuis iuuentas et decor, arida

     pellente lasciuos amores

     canitie facilem somnum.

Non semper idem floribus est honor
10
uernis neque uno luna rubens nitet

     uoltu: quid aeternis minorem

     consiliis animum fatigas?

Cur non sub alta uel platano uel hac

pinu iacentes sic temere et rosa
15
     canos odorati capillos,

     dum licet, Assyriaque nardo

potamus uncti? dissipat Euhius

curas edacis. Quis puer ocius

     restinguet ardentis Falerni
20
     pocula praetereunte lympha?

Quis deuium scortum eliciet domo

Lyden? Eburna dic, age, cum lyra

     maturet, in comptum Lacaenae

     more comas religata nodum.

XII

Nolis longa ferae bella Numantiae,

nec durum Hannibalem nec Siculum mare

Poeno purpureum sanguine mollibus

     aptari citharae modis,

5
nec saeuos Lapithas et nimium mero

Hylaeum domitosque Herculea manu

Telluris iuuenes, unde periculum

     fulgens contremuit domus

Saturni ueteris; tuque pedestribus
10
dices historiis proelia Caesaris,

Maecenas, melius ductaque per uias

     regum colla minacium.

Me dulcis dominae Musa Licymniae

cantus, me uoluit dicere lucidum
15
fulgentis oculos et bene mutuis

     fidum pectus amoribus;

quam nec ferre pedem dedecuit choris

nec certare ioco nec dare bracchia

ludentem nitidis uirginibus sacro
20
     Dianae celebris die.

Num tu quae tenuit diues Achaemenes

aut pinguis Phrygiae Mygdonias opes

permutare uelis crine Licymniae,

     plenas aut Arabum domos

25
cum flagrantia detorquet ad oscula

ceruicem aut facili saeuitia negat

quae poscente magis gaudeat eripi,

     interdum rapere occupet?

XIII

Ille et nefasto te posuit die,

quicumque primum, et sacrilega manu

     produxit, arbos, in nepotum

     perniciem obprobriumque pagi;

5
illum et parentis crediderim sui

fregisse ceruicem et penetralia

     sparsisse nocturno cruore

     hospitis, ille uenena Colcha

et quidquid usquam concipitur nefas
10
tractauit, agro qui statuit meo

     te, triste lignum, te, caducum

     in domini caput inmerentis.

Quid quisque uitet, nunquam homini satis

cautum est in horas: nauita Bosphorum
15
     Poenus perhorrescit neque ultra

     caeca timet aliunde fata,

miles sagittas et celerem fugam

Parthi, catenas Parthus et Italum

     robur; sed inprouisa leti
20
     uis rapuit rapietque gentis.

Quam paene furuae regna Proserpinae

et iudicantem uidimus Aeacum

     sedesque discriptas piorum et

     Aeoliis fidibus querentem

25
Sappho puellis de popularibus

et te sonantem plenius aureo,

     Alcaee, plectro dura nauis,

     dura fugae mala, dura belli.

Vtrumque sacro digna silentio
30
mirantur umbrae dicere, sed magis

     pugnas et exactos tyrannos

     densum umeris bibit aure uolgus.

Quid mirum, ubi illis carminibus stupens

demittit atras belua centiceps
35
     auris et intorti capillis

     Eumenidum recreantur angues?

Quin et Prometheus et Pelopis parens

dulci laborum decipitur sono

     nec curat Orion leones
40
     aut timidos agitare lyncas.

XIV

Eheu fugaces, Postume, Postume,

labuntur anni nec pietas moram

     rugis et instanti senectae

     adferet indomitaeque morti,

5
non, si trecenis quotquot eunt dies,

amice, places inlacrimabilem

     Plutona tauris, qui ter amplum

     Geryonen Tityonque tristi

compescit unda, scilicet omnibus
10
quicumque terrae munere uescimur

     enauiganda, siue reges

     siue inopes erimus coloni.

Frustra cruento Marte carebimus

fractisque rauci fluctibus Hadriae,
15
     frustra per autumnos nocentem

     corporibus metuemus Austrum:

uisendus ater flumine languido

Cocytos errans et Danai genus

     infame damnatusque longi
20
     Sisyphus Aeolides laboris.

Linquenda tellus et domus et placens

uxor, neque harum quas colis arborum

     te praeter inuisas cupressos

     ulla breuem dominum sequetur;

25
absumet heres Caecuba dignior

seruata centum clauibus et mero

     tinguet pauimentum superbo,

     pontificum potiore cenis.

XV

Iam pauca aratro iugera regiae

moles relinquent, undique latius

     extenta uisentur Lucrino

     stagna lacu platanusque caelebs

5
euincet ulmos; tum uiolaria et

myrtus et omnis copia narium

     spargent oliuetis odorem

     fertilibus domino priori;

tum spissa ramis laurea feruidos
10
excludet ictus. Non ita Romuli

     praescriptum et intonsi Catonis

     auspiciis ueterumque norma.

Priuatus illis census erat breuis,

commune magnum; nulla decempedis
15
     metata priuatis opacam

     porticus excipiebat Arcton,

nec fortuitum spernere caespitem

leges sinebant, oppida publico

     sumptu iubentes et deorum
20
     templa nouo decorare saxo.

XVI

Otium diuos rogat in patenti

prensus Aegaeo, simul atra nubes

condidit lunam neque certa fulgent

     sidera nautis;

5
otium bello furiosa Thrace,

otium Medi pharetra decori,

Grosphe, non gemmis neque purpura

     uenale neque auro.

Non enim gazae neque consularis
10
summouet lictor miseros tumultus

mentis et curas laqueata circum

     tecta uolantis.

Viuitur paruo bene, cui paternum

splendet in mensa tenui salinum
15
nec leuis somnos timor aut cupido

     sordidus aufert.

Quid breui fortes iaculamur aeuo

multa? Quid terras alio calentis

sole mutamus? Patriae quis exul
20
     se quoque fugit?

Scandit aeratas uitiosa nauis

cura nec turmas equitum relinquit,

ocior ceruis et agente nimbos

     ocior Euro.

25
Laetus in praesens animus quod ultra est

oderit curare et amara lento

temperet risu: nihil est ab omni

     parte beatum.

Abstulit clarum cita mors Achillem,
30
longa Tithonum minuit senectus,

et mihi forsan, tibi quod negarit,

     porriget hora.

Te greges centum Siculaeque circum

mugiunt uaccae, tibi tollit hinnitum
35
apta quadrigis equa, te bis Afro

     murice tinctae

uestiunt lanae; mihi parua rura et

spiritum Graiae tenuem Camenae

Parca non mendax dedit et malignum
40
     spernere uolgus.

XVII

Cur me querellis exanimas tuis?

Nec dis amicum est nec mihi te prius

     obire, Maecenas, mearum

     grande decus columenque rerum.

5
A! te meae si partem animae rapit

maturior uis, quid moror altera,

     nec carus aeque nec superstes

     integer? Ille dies utramque

ducet ruinam. Non ego perfidum
10
dixit sacramentum: ibimus, ibimus,

     utcumque praecedes, supremum

     carpere iter comites parati.

Me nec Chimaerae spiritus igneae

nec, si resurgat centimanus gigas,
15
     diuellet umquam: sic potenti

     Iustitiae placitumque Parcis.

Seu Libra seu me Scorpios aspicit

formidolosus, pars uiolentior

     natalis horae, seu tyrannus
20
     Hesperiae Capricornus undae,

utrumque nostrum incredibili modo

consentit astrum; te Iouis impio

     tutela Saturno refulgens

     eripuit uolucrisque Fati

25
tardauit alas, cum populus frequens

laetum theatris ter crepuit sonum;

     me truncus inlapsus cerebro

     sustulerat, nisi Faunus ictum

dextra lauasset, Mercurialium
30
custos uirorum. Reddere uictimas

     aedemque uotiuam memento;

     non humilem feriemus agnam.

XVIII

     Non ebur neque aureum

mea renidet in domo lacunar;

     non trabes Hymettiae

premunt columnas ultima recisas
5
     Africa, neque Attali

ignotus heres regiam occupaui,

     nec Laconicas mihi

trahunt honestae purpuras clientae.

     At fides et ingeni
10
benigna uena est pauperemque diues

     me petit; nihil supra

deos lacesso nec potentem amicum

     largiora flagito,

satis beatus unicis Sabinis.
15
     Truditur dies die

nouaeque pergunt interire lunae;

     tu secanda marmora

locas sub ipsum funus et sepulcri

     inmemor struis domos
20
marisque Bais obstrepentis urges

     summouere litora,

parum locuples continente ripa.

     Quid quod usque proximos

reuellis agri terminos et ultra
25
     limites clientium

salis auarus? Pellitur paternos

     in sinu ferens deos

et uxor et uir sordidosque natos.

     Nulla certior tamen
30
rapacis Orci fine destinata

     aula diuitem manet

erum. Quid ultra tendis? Aequa tellus

     pauperi recluditur

regumque pueris, nec satelles Orci
35
     callidum Promethea

reuexit auro captus. Hic superbum

     Tantalum atque Tantali

genus coercet, hic leuare functum

     pauperem laboribus
40
uocatus atque non uocatus audit.

XIX

Bacchum in remotis carmina rupibus

uidi docentem, credite posteri,

     Nymphasque discentis et auris

     capripedum Satyrorum acutas.

5
Euhoe, recenti mens trepidat metu

plenoque Bacchi pectore turbidum

     laetatur. Euhoe, parce Liber,

     parce, graui metuende thyrso.

Fas peruicacis est mihi Thyiadas
10
uinique fontem lactis et uberes

     cantare riuos atque truncis

     lapsa cauis iterare mella;

fas et beatae coniugis additum

stellis honorem tectaque Penthei
15
     disiecta non leni ruina,

     Thracis et exitium Lycurgi.

Tu flectis amnes, tu mare barbarum,

tu separatis uuidus in iugis

     nodo coerces uiperino
20
     Bistonidum sine fraude crinis.

Tu, cum parentis regna per arduum

cohors Gigantum scanderet inpia,

     Rhoetum retorsisti leonis

     unguibus horribilique mala;

25
quamquam, choreis aptior et iocis

ludoque dictus, non sat idoneus

     pugnae ferebaris; sed idem

     pacis eras mediusque belli.

Te uidit insons Cerberus aureo
30
cornu decorum leniter atterens

     caudam et recedentis trilingui

     ore pedes tetigitque crura.

XX

Non usitata nec tenui ferar

penna biformis per liquidum aethera

     uates neque in terris morabor

     longius inuidiaque maior

5
urbis relinquam. Non ego pauperum

sanguis parentum, non ego quem uocas,

     dilecte Maecenas, obibo

     nec Stygia cohibebor unda.

Iam iam residunt cruribus asperae
10
pelles et album mutor in alitem

     superne nascunturque leues

     per digitos umerosque plumae.

Iam Daedaleo ocior Icaro

uisam gementis litora Bosphori
15
     Syrtisque Gaetulas canorus

     ales Hyperboreosque campos.

Me Colchus et qui dissimulat metum

Marsae cohortis Dacus et ultimi

     noscent Geloni, me peritus
20
     discet Hiber Rhodanique potor.

Absint inani funere neniae

luctusque turpes et querimoniae;

     conpesce clamorem ac sepulcri

     mitte superuacuos honores.