Odes III

Q. Horatii Flacci Carminum Liber Tertius

I

Odi profanum uolgus et arceo.

Fauete linguis: carmina non prius

     audita Musarum sacerdos

     uirginibus puerisque canto.

5
Regum timendorum in proprios greges,

reges in ipsos imperium est Iouis,

     clari Giganteo triumpho,

     cuncta supercilio mouentis.

Est ut uiro uir latius ordinet
10
arbusta sulcis, hic generosior

     descendat in campum petitor,

     moribus hic meliorque fama

contendat, illi turba clientium

sit maior: aequa lege Necessitas
15
     sortitur insignis et imos,

     omne capax mouet urna nomen.

Destrictus ensis cui super impia

ceruice pendet, non Siculae dapes

     dulcem elaboratum saporem,
20
     non auium citharaeque cantus

Somnum reducent: somnus agrestium

lenis uirorum non humilis domos

     fastidit umbrosamque ripam,

     non Zephyris agitata tempe.

25
Desiderantem quod satis est neque

tumultuosum sollicitat mare,

     nec saeuus Arcturi cadentis

     impetus aut orientis Haedi,

non uerberatae grandine uineae
30
fundusque mendax, arbore nunc aquas

     culpante, nunc torrentia agros

     sidera, nunc hiemes iniquas.

Contracta pisces aequora sentiunt

iactis in altum molibus: huc frequens
35
     caementa demittit redemptor

     cum famulis dominusque terrae

fastidiosus: sed Timor et Minae

scandunt eodem quo dominus, neque

     decedit aerata triremi et
40
     post equitem sedet atra Cura.

Quod si dolentem nec Phrygius lapis

nec purpurarum sidere clarior

     delenit usus nec Falerna

     uitis Achaemeniumque costum,

45
cur inuidendis postibus et nouo

sublime ritu moliar atrium?

     Cur ualle permutem Sabina

     diuitias operosiores?

II

Angustam amice pauperiem pati

robustus acri militia puer

     condiscat et Parthos ferocis

     uexet eques metuendus hasta

5
uitamque sub diuo et trepidis agat

in rebus. Illum ex moenibus hosticis

     matrona bellantis tyranni

     prospiciens et adulta uirgo

suspiret, eheu, ne rudis agminum
10
sponsus lacessat regius asperum

     tactu leonem, quem cruenta

     per medias rapit ira caedes.

Dulce et decorum est pro patria mori:

mors et fugacem persequitur uirum
15
     nec parcit inbellis iuuentae

     poplitibus timidoue tergo.

Virtus, repulsae nescia sordidae,

intaminatis fulget honoribus

     nec sumit aut ponit securis
20
     arbitrio popularis aurae.

Virtus, recludens inmeritis mori

caelum, negata temptat iter uia

     coetusque uolgaris et udam

     spernit humum fugiente pinna.

25
Est et fideli tuta silentio

merces: uetabo, qui Cereris sacrum

     uolgarit arcanae, sub isdem

     sit trabibus fragilemque mecum

soluat phaselon; saepe Diespiter
30
neglectus incesto addidit integrum,

     raro antecedentem scelestum

     deseruit pede Poena claudo.

III

Iustum et tenacem propositi uirum

non ciuium ardor praua iubentium,

     non uoltus instantis tyranni

     mente quatit solida neque Auster,

5
dux inquieti turbidus Hadriae,

nec fulminantis magna manus Iouis:

     si fractus inlabatur orbis,

     inpauidum ferient ruinae.

Hac arte Pollux et uagus Hercules
10
ensius arces attigit igneas,

     quos inter Augustus recumbens

     purpureo bibet ore nectar;

hac te merentem, Bacche pater, tuae

uexere tigres indocili iugum
15
     collo trahentes; hac Quirinus

     Martis equis Acheronta fugit,

gratum elocuta consiliantibus

Ionone diuis: 'Ilion, Ilion

     fatalis incestusque iudex
20
     et mulier peregrina uertit

in puluerem, ex quo destituit deos

mercede pacta Laomedon, mihi

     castaeque damnatum Mineruae

     cum populo et duce fraudulento.

25
Iam nec Lacaenae splendet adulterae

famosus hospes nec Priami domus

     periura pugnaces Achiuos

     Hectoreis opibus refringit

nostrisque ductum seditionibus
30
bellum resedit. Protinus et grauis

     irae et inuisum nepotem,

     Troica quem peperit sacerdos,

Marti redonabo; illum ego lucidas

inire sedes, discere nectaris
35
     sucos et adscribi quietis

     ordinibus patiar deorum.

Dum longus inter saeuiat Ilion

Romamque pontus, qualibet exules

     in parte regnato beati;
40
     dum Priami Paridisque busto

insultet armentum et catulos ferae

celae inultae, stet Capitolium

     fulgens triumphatisque possit

     Roma ferox dare iura Medis.

45
Horrenda late nomen in ultimas

extendat oras, qua medius liquor

     secernit Europen ab Afro,

     qua tumidus rigat arua Nilus;

aurum inrepertum et sic melius situm,
50
cum terra celat, spernere fortior

     quam cogere humanos in usus

     omne sacrum rapiente dextra,

quicumque mundo terminus obstitit,

hunc tanget armis, uisere gestiens,
55
     qua parte debacchentur ignes,

     qua nebulae pluuiique rores.

Sed bellicosis fata Quiritibus

hac lege dico, ne nimium pii

     rebusque fidentes auitae
60
     tecta uelint reparare Troiae.

Troiae renascens alite lugubri

fortuna tristi clade iterabitur,

     ducente uictrices cateruas

     coniuge me Iouis et sorore.

65
Ter si resurgat murus aeneus

auctore Phoebo, ter pereat meis

     excisus Argiuis, ter uxor

     capta uirum puerosque ploret.'

Non hoc iocosae conueniet lyrae;
70
quo, Musa, tendis? Desine peruicax

     referre sermones deorum et

     magna modis tenuare paruis.

IV

Descende caelo et dic age tibia

regina longum Calliope melos,

     seu uoce nunc mauis acuta

     seu fidibus citharaue Phoebi.

5
Auditis? An me ludit amabilis

insania? Audire et uideor pios

     errare per lucos, amoenae

     quos et aquae subeunt et aurae.

Me fabulosae Volture in Apulo
10
nutricis extra limina Pulliae

     ludo fatigatumque somno

     fronde noua puerum palumbes

texere, mirum quod foret omnibus

quicumque celsae nidum Aceruntiae
15
     saltusque Bantinos et aruum

     pingue tenent humilis Forenti,

ut tuto ab atris corpore uiperis

dormirem et ursis, ut premerer sacra

     lauroque conlataque myrto,
20
     non sine dis animosus infans.

Vester, Camenae, uester in arduos

tollor Sabinos, seu mihi frigidum

     Praeneste seu Tibur supinum

     seu liquidae placuere Baiae;

25
uestris amicum fontibus et choris

non me Philippis uersa acies retro,

     deuota non extinxit arbor

     nec Sicula Palinurus unda.

Vtcumque mecum uos eritis, libens
30
insanientem nauita Bosphorum

     temptabo et urentis harenas

     litoris Assyrii uiator,

uisam Britannos hospitibus feros

et laetum equino sanguine Concanum,
35
     uisam pharetratos Gelonos

     et Scythicum inuiolatus amnem.

Vos Caesarem altum, militia simul

fessas cohortes abdidit oppidis,

     finire quaerentem labores
40
     Pierio recreatis antro;

uos lene consilium et datis et dato

gaudetis, almae. Scimus ut impios

     Titanas imnanemque turbam

     fulmine sustulerit caduco,

45
qui terram inertem, qui mare temperat

uentosum et urbes regnaque tristia

     diuosque mortalisque turmas

     imperio regit unus aequo.

Magnum illa terrorem intulerat Ioui
50
fidens iuuentus horrida bracchiis

     fratresque tendentes opaco

     Pelion imposuisse Olympo.

Sed quid Typhoeus et ualidus Mimas

aut quid minaci Porphyrion statu,
55
     quid Rhoetus euolsisque truncis

     Enceladus iaculator audax

contra sonantem Palladis aegida

possent ruentes? Hinc auidus stetit

     Volcanus, hinc matrona Iuno et
60
     nunquam umeris positurus arcum,

qui rore puro Castaliae lauit

crinis solutos, qui Lyciae tenet

     dumeta natalemque siluam,

     Delius et Patareus Apollo.

65
Vis consili expers mole ruit sua;

uim temperatam di quoque prouehunt

     in maius; idem odere uires

     omne nefas animo mouentis.

Testis mearum centimanus gigas
70
sententiarum, notus et integrae

     temptator Orion Dianae,

     uirginea domitus sagitta.

Iniecta monstris Terra dolet suis

maeretque partus fulmine luridum
75
     missos ad Orcum; nec peredit

     impositam celer ignis Aetnen,

incontinentis nec Tityi iecur

reliquit ales, nequitiae additus

     custos; amatorem trecentae
80
     Pirithoum cohibent catenae.

V

Caelo tonantem credidimus Iouem

regnare: praesens diuus habebitur

     Augustus adiectis Britannis

     imperio grauibusque Persis.

5
Milesne Crassi coniuge barbara

turpis maritus uixit et hostium,

     pro curia inuersique mores!

     consenuit socerorum in armis

sub rege Medo Marsus et Apulus
10
anciliorum et nominis et togae

     oblitus aeternaeque Vestae,

     incolumi Ioue et urbe Roma?

Hoc cauerat mens prouida Reguli

dissentientis condicionibus
15
     foedis et exemplo trahenti

     perniciem ueniens in aeuum,

si non periret inmiserabilis

captius pubes: 'Signa ego Punicis

     adfixa delubris et arma
20
     militibus sine caede' dixit

'derepta uidi; uidi ego ciuium

retorta tergo bracchia libero

     portasque non clausas et arua

     Marte coli populata nostro.

25
Auro repensus scilicet acrior

miles redibit. Flagitio additis

     damnum. Neque amissos colores

     lana refert medicata fuco,

nec uera uirtus, cum semel excidit,
30
curat reponi deterioribus.

     Si pugnat extricata densis

     cerua plagis, erit ille fortis,

qui perfidis se credidit hostibus,

et Marte Poenos proteret altero,
35
     qui lora restrictis lacertis

     sensit iners timuitque mortem.

Hic, unde uitam sumeret inscius,

pacem duello miscuit. O pudor!

     o magna Carthago, probrosis
40
     altior Italiae ruinis!'

Fertur pudicae coniugis osculum

paruosque natos ut capitis minor

     ab se remouisse et uirilem

     toruus humi posuisse uoltum,

45
donec labantis consilio patres

firmaret auctor nunquam alias dato

     interque maerentis amicos

     egregius properaret exul.

Atqui sciebat quae sibi barbarus
50
tortor pararet; non aliter tamen

     dimouit obstantis propinquos

     et populum reditus morantem

quam si clientum longa negotia

diiudicata lite relinqueret,
55
     tendens Venafranos in agros

     aut Lacedaemonium Tarentum.

VI

Delicta maiorum inmeritus lues,

Romane, donec templa refeceris

     aedisque labentis deorum et

     foeda nigro simulacra fumo.

5
Dis te minorem quod geris, imperas:

hinc omne principium, huc refer exitum.

     Di multa neglecti dederunt

     Hesperiae mala luctuosae.

Iam bis Monaeses et Pacori manus
10
non auspicatos contudit impetus

     nostros et adiecisse praedam

     torquibus exiguis renidet.

Paene occupatam seditionibus

deleuit urbem Dacus et Aethiops,
15
     hic classe formidatus, ille

     missilibus melior sagittis.

Fecunda culpae saecula nuptias

primum inquinauere et genus et domos:

     hoc fonte deriuata clades
20
     in patriam populumque fluxit.

Motus doceri gaudet Ionicos

matura uirgo et fingitur artibus,

     iam nunc et incestos amores

     de tenero meditatur ungui.

25
Mox iuniores quaerit adulteros

inter mariti uina, neque eligit

     cui donet inpermissa raptim

     gaudia luminibus remotis,

sed iussa coram non sine conscio
30
surgit marito, seu uocat institor

     seu nauis Hispanae magister,

     dedecorum pretiosus emptor.

Non his iuuentus orta parentibus

infecit aequor sanguine Punico
35
     Pyrrhumque et ingentem cecidit

     Antiochum Hannibalemque dirum;

sed rusticorum mascula militum

proles, Sabellis docta ligonibus

     uersare glaebas et seuerae
40
     matris ad arbitrium recisos

portare fustis, sol ubi montium

mutaret umbras et iuga demeret

     bobus fatigatis, amicum

     tempus agens abeunte curru.

45
Damnosa quid non inminuit dies?

aetas parentum, peior auis, tulit

     nos nequiores, mox daturos

     progeniem uitiosiorem.

VII

Quid fles, Asterie, quem tibi candidi

primo restituent uere Fauonii

     Thyna merce beatum,

     constantis iuuenem fide

5
Gygen? Ille Notis actus ad Oricum

post insana Caprae sidera frigidas

     noctes non sine multis

     insomnis lacrimis agit.

Atqui sollicitae nuntius hospitae,
10
suspirare Chloen et miseram tuis

     dicens ignibus uri,

     temptat mille uafer modis.

Vt Proetum mulier perfida credulum

falsis inpulerit criminibus nimis
15
     casto Bellerophontae

     maturare necem, refert;

narrat paene datum Pelea Tartaro,

Magnessam Hippolyten dum fugit abstinens,

     et peccare docentis
20
     fallax historias monet.

Frustra: nam scopulis surdior Icari

uocis audit adhuc integer. At tibi

     ne uicinus Enipeus

     plus iusto placeat caue;

25
quamuis non alius flectere equum sciens

aeque conspicitur gramine Martio,

     nec quisquam citus aeque

     Tusco denatat alueo,

prima nocte domum claude neque in uias
30
sub cantu querulae despice tibiae

     et te saepe uocanti

     duram difficilis mane.

VIII

Martis caelebs quid agam Kalendis,

quid uelint flores et acerra turis

plena miratis positusque carbo in

     caepite uiuo,

5
docte sermones utriusque linguae.

Voueram dulcis epulas et album

Libero caprum prope funeratus

     arboris ictu.

Hic dies anno redeunte festus
10
corticem adstrictum pice dimouebit

amphorae fumum bibere institutae

     consule Tullo.

Sume, Maecenas, cyathos amici

sospitis centum et uigilis lucernas
15
perfer in lucem; procul omnis esto

     clamor et ira.

Mitte ciuilis super urbe curas.

Occidit Daci Cotisonis agmen,

Medus infestus sibi luctuosis
20
     dissidet armis,

seruit Hispanae uetus hostis orae

Cantaber sera domitus catena,

iam Scythae laxo meditantur arcu

     cedere campis.

25
Neglegens ne qua populus laboret,

parce priuatus nimium cauere et

dona praesentis cape laetus horae,

     linque serera.

IX

     'Donec gratus eram tibi

nec quisquam potior bracchia candidae

     ceruici iuuenis dabat,

Persarum uigui rege beatior.'
5
     'Donec non alia magis

arsisti neque erat Lydia post Chloen,

     multi Lydia nominis,

Romana uigui clarior Ilia.'

     'Me nunc Thressa Chloe regit,
10
dulcis docta modos et citharae sciens,

     pro qua non metuam mori,

si parcent animae fata superstiti.'

     'Me torret face mutua

Thurini Calais filius Ornyti,
15
     pro quo bis patiar mori,

si parcent puero fata superstiti.'

     'Quid si prisca redit Venus

diductosque iugo cogit aeneo,

     si flaua excutitur Chloe
20
reiectaeque patet ianua Lydiae?'

     'Quamquam sidere pulchrior

ille est, tu leuior cortice et inprobo

     iracundior Hadria,

tecum uiuere amem, tecum obeam lubens.'

X

Extremum Tanain si biberes, Lyce,

saeuo nupta uiro, me tamen asperas

porrectum ante foris obicere incolis

     plorares Aquilonibus.

5
Audis quo strepitu ianua, quo nemus

inter pulchra satum tecta remugiat

uentis, et positas ut glaciet niues

     puro numine Iuppiter?

Ingratam Veneri pone superbiam,
10
ne currente retro funis eat rota:

non te Penelopen difficilem procis

     Tyrrhenus genuit parens.

O quamuis neque te munera nec preces

nec tinctus uiola pallor amantium
15
nec uir Pieria paelice saucius

     curuat, supplicibus tuis

parcas, nec rigida mollior aesculo

nec Mauris animum mitior anguibus:

non hoc semper erit liminis aut aquae
20
     caelestis patiens latus.

XI

Mercuri, -- nam te docilis magistro

mouit Amphion lapides canendo, --

tuque testudo resonare septem

     callida neruis,

5
nec loquax olim neque grata, nunc et

diuitum mensis et amica templis,

dic modos, Lyde quibus obstinatas

     applicet auris,

quae uelut latis equa trima campis
10
ludit exultim metuitque tangi,

nuptiarum expers et adhuc proteruo

     cruda marito.

Tu potes tigris comitesque siluas

ducere et riuos celeres morari;
15
cessit inmanis tibi blandienti

     ianitor aulae

Cerberus, quamuis furiale centum

muniant angues caput eius atque

spiritus taeter saniesque manet
20
     ore trilingui.

Quin et Ixion Tityosque uoltu

risit inuito, stetit urna paulum

sicca, dum grato Danai puellas

     carmine mulces.

25
Audiat Lyde scelus atque notas

uirginum poenas et inane lymphae

dolium fundo pereuntis imo

     seraque fata,

quae manent culpas etiam sub Orco.
30
Impiae (nam quid potuere maius?)

impiae sponsos potuere duro

     perdere ferro.

Vna de multis face nuptiali

digna periurum fuit in parentem
35
splendide mendax et in omne uirgo

     nobilis aeuom,

'Surge', quae dixit iuueni marito,

'surge, ne longus tibi somnus, unde

non times, detur; socerum et scelestas
40
     falle sorores,

quae uelut nactae uitulos leaenae

singulos eheu lacerant. Ego illis

mollior nec te feriam neque intra

     claustra tenebo.

45
Me pater saeuis oneret catenis,

quod uiro clemens misero peperci,

me uel extremos Numidarum in agros

     classe releget.

I, pedes quo te rapiunt et aurae,
50
dum fauet Nox et Venus, i secundo

omine et nostri memorem sepulcro

     scalpe querellam.'

XII

Miserarum est neque amori dare ludum neque dulci

     mala uino lauere aut exanimari

     metuentis patruae uerbera linguae.

Tibi qualum Cythereae puer ales, tibi telas
5
     operosaeque Mineruae studium aufert,

     Neobule, Liparaei nitor Hebri,

simul unctos Tiberinis umeros lauit in undis,

     eques ipso melior Bellerophonte,

     neque pugno neque segni pede uictus;

10
catus idem per apertum fugientis agitato

     grege ceruos iaculari et celer arto

     latitantem fruticeto excipere aprum.

XIII

O fons Bandusiae splendidior uitro,

dulci digne mero non sine floribus,

     cras donaberis haedo,

     cui frons turgida cornibus

5
primis et uenerem et proelia destinat.

Frustra: nam gelidos inficiet tibi

     rubro sanguine riuos

     lasciui suboles gregis.

Te flagrantis atrox hora Caniculae
10
nescit tangere, tu frigus amabile

     fessis uomere tauris

     praebes et pecori uago.

Fies nobilium tu quoque fontium

me dicente cauis impositam ilicem
15
     saxis, unde loquaces

     tymphae desiliunt tuae.

XIV

Herculis ritu modo dictus, o plebs,

morte uenalem petiisse laurum,

Caesar Hispana repetit penatis

     nictor ab ora.

5
Vnico gaudens mulier marito

prodeat iustis operata sacris

et soror clari ducis et decorae

     supplice uitta

uirginum matres iuuenumque nuper
10
sospitum. Vos, o pueri et puellae ac

iam uirum expertae, male + ominatis

     parcite uerbis.

Hic dies uere mihi festus atras

eximet curas; ego nec tumultum
15
nec mori per uim metuam tenente

     Caesare terras.

I, pete unguentum, puer, et coronas

et cadum Marsi memorem duelli,

Spartacum si qua potuit uagantem
20
     fallere testa.

Dic et argutae properet Neaerae

murreum nodo cohibere crinem;

si per inuisum mora ianitorem

     fiet, abito.

25
Lenit albescens animos capillus

litium et rixae cupidos proteruae;

non ego hoc ferrem calidus iuuenta

     consule Planco.

XV

     Vxor pauperis Ibyci,

tandem nequitiae fige modum tuae

     famosisque laboribus;

maturo propior desine funeri
5
     inter ludere uirgines

et stellis nebulam spargere candidis.

     Non, si quid Pholoen satis,

et te, Chlori, decet. Filia rectius

     expugnat iuuenum domos,
10
pulso Thyias uti concita tympano.

     Illam cogit amor Nothi

lasciua similem ludere capreae:

     te lanae prope nobilem

tonsae Luceriam, non citharae decent
15
     nec flos purpureus rosae

nec poti uetulam faece tenus cadi.

XVI

Inclusam Danaen turris aenea

robustaeque fores et uigilum canum

tristes excubiae munierant satis

     nocturnis ab adulteris,

5
si non Acrisium, uirginis abditae

custodem pauidum, Iuppiter et Venus

risissent: fore enim tutum iter et patens

     conuerso in pretium deo.

Aurum per medios ire satellites
10
et perrumpere amat saxa potentius

ictu fulmineo; concidit auguris

     Argiui domus ob lucrum

demersa exitio; diffidit urbium

portas uir Macedo et subruit aemulos
15
reges muneribus; munera nauium

     saeuos inlaqueant duces.

Crescentem sequitur cura pecuniam

maiorumque fames. Iure perhorrui

late conspicuum tollere uerticem,
20
     Maecenas, equitum decus.

Quanto quisque sibi plura negauerit,

ab dis plura feret; nil cupientium

nudus castra peto et transfuga diuitum

     partis linquere gestio,

25
contemptae dominus splendidior rei,

quam si quicquid arat inpiger Apulus

occultare meis dicerer horreis,

     magnas inter opes inops.

Purae riuus aquae siluaque iugerum
30
paucorum et segetis certa fides meae

fulgentem imperio fertilis Africae

     fallit sorte beatior.

Quamquam nec Calabrae mella ferunt apes

nec Laestrygonia Bacchus in amphora
35
languescit mihi nec pinguia Gallicis

     crescunt uellera pascuis,

inportuna tamen pauperies abest,

nec, si plura uelim, tu dare deneges.

Contracto melius parua cupidine
40
     uectigalia porrigam

quam si Mygdoniis regnum Alyattei

campis continuem. Multa petentibus

desunt multa; bene est cui deus obtulit

     parca quod satis est manu.

XVII

Aeli uetusto nobilis ab Lamo --

quando et priores hinc Lamias ferunt

     denominatos et nepotum

     per memores genus omne fastos,

5
auctore ab illo ducis originem,

qui Formiarum moenia dicitur

     princeps et innantem Maricae

     litoribus tenuisse Lirim,

late tyrannus, -- cras foliis nemus
10
multis et alga litus inutili

     demissa tempestas ab Euro

     sternet, aquae nisi fallit augur

annosa cornix. Dum potes, aridum

conpone lignum; cras Genium mero
15
     curabis et porco bimenstri

     cum famulis operum solutis.

XVIII

Faune, Nympharum fugientum amator,

per meos finis et aprica rura

lenis incedas abeasque paruis

     aequus alumnis,

5
si tener pleno cadit haedus anno

larga nec desunt Veneris sodali

uina craterae, uetus ara multo

     fumat odore.

Ludit herboso pecus omne campo,
10
cum tibi Nonae redeunt Decembres,

festus in pratis uacat otioso

     cum boue pagus;

inter audacis lupus errat agnos,

spargit agrestis tibi silua frondes,
15
gaudet inuisam pepulisse fossor

     ter pede terram.

XIX

     Quantum distet ab Inacho

Codrus, pro patria non timidus mori,

     narras, et genus Aeaci,

et pugnata sacro bella sub Ilio.
5
     Quo Chium pretio cadum

mercemur, quis aquam temperet ignibus,

     quo praebente domum et quota

Paelignis caream frigoribus, taces.

     Da lunae propere nouae,
10
da noctis mediae, da, puer, auguris

     Murenae. Tribus aut nouem

miscentur cyathis pocula commodis?

     Qui Musas amat imparis,

ternos ter cyathos attonitus petet
15
uates, tris prohibet supra

rixarum metuens tangere Gratia

     nudis iuncat sororibus.

Insanire iuuat... Cur Berecyntiae

     cessant flamina tibiae?
20
Cur pendet tacita fistula cum lyra?

     Parcentis ego dexteras

odi: sparge rosas; audiat inuidus

     dementem strepitum Lycus,

et uicina seni non habilis Lyco.
25
     Spissa te nitidum coma,

puro te similem, Telephe, Vespero

     tempestiua petit Rhode:

me lentus Glycerae torret amor meae.

XX

Non uides quanto moueas periclo,

Pyrrhe, Gaetulae catulos leaenae?

Dura post paulo fugies inaudax

     proelia raptor,

5
cum per obstantis iuuenum cateruas

ibit insignem repetens Nearchum:

grande certamen tibi praeda cedat

     maior, an illi.

Interim, dum tu celeris sagittas
10
promis, haec dentes acuit timendos,

arbiter pugnae prosuisse nudo

     sub pede palmam

fertur, et leni recreare uento

sparsum odoratis umerum capillis,
15
qualis aut Nireus fuit aut aquosa

     raptus ab Ida.

XXI

O nata mecum consule Manlio,

seu tu querellas siue geris iocos

     seu rixam et insanos amores

     seu facilem, pia testa, somnum,

5
quocumque lectum nomine Massicum

seruas, moueri digna bono die,

     descende, Coruino iubente

     promere languidiora uina.

Non ille, quamquam Socraticis madet
10
sermonibus, te negleget horridus:

     narratur et prisci Catonis

     saepe mero caluisse uirtus.

Tu lene tormentum ingenio admoues

plerumque duro; tu sapientium
15
     curas et arcanum iocoso

     consilium retegis Lycaeo.

Tu spem reducis mentibus anxiis

uiresque et addis cornua pauperi,

     post te neque iratos trementi
20
     regum apices neque militum arma.

Te Liber et si laeta aderit Venus

segnesque nodum soluere Gratiae

     uiuaeque procucent lucernae,

     dum rediens fugat astra Phoebus.

XXII

Montium custos nemorumque uirgo,

quae laborantis utero puellas

ter uocata audis adimisque leto,

     diua triformis,

5
inminens uillae tua pinus esto,

quam per exactos ego laetus annos

uerris obliquom meditantis ictum

     sanguine donem.

XXIII

Caelo supinas si tuleris manus

nascente luna, rustica Phidyle,

     si ture placaris et horna

     fruge Lares auidaque porca

5
nec pestilentem sentiet Africum

fecunda uitis nec sterilem seges

     robiginem aut dulces alumni

     pomifero graue tempus anno.

Nam quae niuali pascitur Algido
10
deuota quercus inter et ilices

     aut crescit Albanis in herbis

     uictima, pontificum securis

ceruice tinguet; te nihil attinet

temptare multa caede bidentium
15
     paruos coronantem marino

     rore deos fragilique myrto.

Inmunis aram si tetigit manus,

non sumptuosa blandior hostia

     molliuit auersos Penatis
20
     farre pio et saliente mica.

XXIV

     Intactis opulentior

thesauris Arabum et diuitis Indiae

     caementis licet occupes

terrenum omne tuis et mare publicum:
5
     si figit adamantinos

summis uerticibus dira Necessitas

     clauos, non animum metu,

non mortis laqueis expedies caput.

     Campestres melius Scythae,
10
quorum plaustra uagas rite trahunt domos,

     uiuunt et rigidi Getae

inmetata quibus iugera liberas

     fruges et Cererem ferunt

nec cultura placet longior annua
15
     defunctumque laboribus

aequali recreat sorte uicarius.

     Illic matre carentibus

priuignis mulier temperat innocens

     nec dotata regit uirum
20
coniunx nec nitido fidit adultero;

     dos est magna parentium

uirtus et metuens alterius uiri

     certo foedere castitas,

et peccare nefas aut pretium est mori.
25
     O quisquis uolet impias

caedis et rabiem tollere ciuicam,

     si quaeret Pater Vrbium

suscribi statuis, indomitam audeat

     refrenare licentiam,
30
clarus postgenitis; quatenus, heu nefas!

     uirtutem incolumem odimus,

sublatam ex oculis quaerimus inuidi.

     Quid tristes querimoniae

si non supplicio culpa reciditur,
35
     quid leges sine moribus

uanae proficiunt, si neque feruidis

     pars inclusa caloribus

mundi nec Boreae finitimum latus

     durataeque solo niues
40
mercatorem abigunt, horrida callidi

     uincunt aequora nauitae?

Magnum pauperies obprobrium iubet

     quiduis et facere et pati

uirtutisque uiam deserit arduae.
45
     Vel non in Capitolium

quo clamor uocat et turba fauentium

     uel non in mare proximum

gemmas et lapides, aurum et inutile,

     summi materiem mali,
50
mittamus, scelerum si bene paenitet.

     Eradenda cupidinis

praui sunt elementa et tenerae nimis

     mentes asperioribus

formandae studiis. Nescit equo rudis
55
     haerere ingenuus puer

uenarique timet, ludere doctior

     seu Graeco iubeas trocho

seu malis uetita legibus alea,

     cum periura patris fides
60
consortem socium fallat et hospites,

     indignoque pecuniam

haredi properet. Scilicet inprobae

     crescunt diuitiae, tamen

curtae nescio quid semper abest rei.

XXV

     Quo me, Bacche, rapis tui

plenum? Quae nemora aut quos agor in specus

     uelox mente noua? Quibus

antrum egregii Caesaris audiar
5
     aeternum meditans decus

stellis inserere et consilio Iouis?

     Dicam insigne, recens, adhuc

indictum ore alio. Non secus in iugis

     exsomnis stupet Euhias,
10
Hebrum prospiciens et niue candidam

     Thracen ac pede barbaro

lustratam Rhodopen, ut mihi deuio

     ripas et uacuum nemus

mirari libet. O Naiadum potens
15
     Baccharumque ualentium

proceras manibus uertere fraxinos,

     nil paruum aut humili modo,

nil mortale loquar. Dulce periculum est,

     o Lenaee, sequi deum
20
cingentem uiridi tempora pampino.

XXVI

Vixi puellis nuper idoneus

et militaui non sine gloria;

     nunc arma defunctumque bello

     barbiton hic paries habebit,

5
laeuom marinae qui Veneris latus

custodit. Hic, hic ponite lucida

     funalia et uectis et arcus

     oppositis foribus minacis.

O quae beatum diua tenes Cyprum et
10
Memphin carentem Sithonia niue

     regina, sublimi flagello

     tange Chloen semel arrogantem.

XXVII

Impios parrae recinentis omen

ducat et praegnans canis aut ab agro

raua decurrens lupa Lanuuino

     fetaque uolpes;

5
rumpat et serpens iter institutum,

si per obliquom similis sagittae

terruit mannos: ego cui timebo

     prouidus auspex,

antequam stantis repetat paludes
10
imbrium diuina auis inminentum,

oscinem coruum prece suscitabo

     solis ab ortu.

Sis licet felix, ubicumque mauis,

et memor nostri, Galatea, uiuas,
15
teque nec laeuus uetet ire picus

     nec uaga cornix.

Sed uides quanto trepidet tumultu

pronus Orion? Ego quid sit ater

Hadriae noui sinus et quid albus
20
     peccet Iapyx.

Hostium uxores puerique caecos

sentiant motus orientis Austri et

aequoris nigri fremitum et trementis

     uerbere ripas.

25
Sic et Europe niueum doloso

credidit tauro latus et scatentem

beluis pontum mediasque fraudes

     palluit audax.

Nuper in pratis studiosa florum et
30
debitae Nymphis opifex coronae

nocte sublustri nihil astra praeter

     uidit et undas.

Quae simul centum tetigit potentem

oppidis Creten: 'Pater, o relictum
35
filiae nomen pietasque' dixit

     'uicta furore!

Vnde quo ueni? Leuis una mors est

uirginum culpae. Vigilansne ploro

turpe commissum an uitiis carentem
40
     ludit imago

uana quae porta fugiens eburna

somnium ducit? Meliusne fluctus

ire per longos fuit an recentis

     carpere flores?

45
Si quis infamen mihi nunc iuuencum

dedat iratae, lacerare ferro et

frangere enitar modo multum amati

     cornua monstri.

Impudens liqui patrios Penates,
50
impudens Orcum moror. O deorum

si quis haec audis, utinam inter errem

     nuda leones.

Antequam turpis macies decentis

occupet malas teneraeque sucus
55
defluat praedae, speciosa quaero

     pascere tigris.

Vilis Europe, pater urget absens:

quid mori cessas? Potes hac ab orno

pendulum zona bene te secuta
60
     laedere collum.

Siue te rupes et acuta leto

saxa delectant, age te procellae

crede ueloci, nisi erile mauis

     carpere pensum

65
regius sanguis dominaeque tradi

barbarae paelex.' Aderat querenti

perfidum ridens Venus et remisso

     filius arcu.

Mox, ubi lusit satis: 'Abstineto'
70
dixit 'irarum calidaeque rixae,

cum tibi inuisus laceranda reddet

     cornua taurus.

Vxor inuicti Iouis esse nescis.

Mitte singultus, bene ferre magnam
75
disce fortunam; tua sectus orbis

     nomina ducet'.

XXVIII

     Festo quid potius die

Neptuni faciam? Prome reconditum,

     Lyde, strenua Caecubum

munitaeque adhibe uim sapientiae.
5
     Inclinare meridiem

sentis ac, ueluti stet uolucris dies,

     parcis deripere horreo

cessantem Bibuli consulis amphoram?

     Nos cantabimus inuicem
10
Neptunum et uiridis Nereidum comas,

     tu curua recines lyra

Latonam et celeris spicula Cynthiae;

     summo carmine, quae Cnidon

fulgentisque tenet Cycladas et Paphum
15
     iunctis uisit oloribus;

dicetur merita Nox quoque nenia.

XXIX

Tyrrhena regum progenies, tibi

non ante uerso lene merum cado

     cum flore, Maecenas, rosarum et

     pressa tuis balanus capillis

5
iamdudum apud me est: eripe te morae

nec semper udum Tibur et Aefulae

     decliue contempleris aruom et

     Telegoni iuga parricidae.

Fastidiosam desere copiam et
10
molem propinquam nubibus arduis,

     omitte mirari beatae

     fumum et opes strepitumque Romae.

Plerumque gratae diuitibus uices

mundaeque paruo sub lare pauperum
15
     cenae sine aulaeis et ostro

     sollicitam explicuere frontem.

Iam clarus occultum Andromedae pater

ostendit ignem, iam Procyon furit

     et stella uesani Leonis
20
     sole dies referente siccos;

iam pastor umbras cum grege languido

riuomque fessus quaerit et horridi

     dumeta Siluani caretque

     ripa uagis taciturna uentis.

25
Tu ciuitatem quis deceat status

curas et urbi sollicitus times

     quid Seres et regnata Cyro

     Bactra parent Tanaisque discors.

Prudens futuri temporis exitum
30
caliginosa nocte premit deus

     ridetque, si mortalis ultra

     fas trepidat. Quod adest memento

componere aequus; cetera fluminis

ritu feruntur, nunc medio aequore
35
     cum pace delabentis Etruscum

     in mare, nunc lapides adesos

stirpisque raptas et pecus et domos

uolentis una, non sine montium

     clamore uicinaeque siluae,
40
     cum fera diluuies quietos

inritat amnis. Ille potens sui

laetusque deget cui licet in diem

     dixisse: 'Vixi': cras uel atra

     nube polum Pater occupato

45
uel sole puro; non tamen inritum,

quodcumque retro est, efficiet neque

     diffinget infectumque reddet

     quod fugiens semel hora uexit.

Fortuna saeuo laeta negotio et
50
ludum insolentem ludere pertinax

     transmutat incertos honores,

     nunc mihi, nunc alii benigna.

Laudo manentem; si celeris quatit

pinnas, resigno quae dedit et mea
55
     uirtute me inuoluo probamque

     pauperiem sine dote quaero.

Non est meum, si mugiat Africis

malus procellis, ad miseras preces

     decurrere et uotis pacisci,
60
     ne Cypriae Tyriaeque merces

addant auaro diuitias mari;

tunc me biremis praesidio scaphae

     tutum per Aegaeos tumultus

     aura feret geminusque Pollux.

XXX

Exegi monumentum aere perennius

regalique situ pyramidum altius,

quod non imber edax, non Aquilo inpotens

possit diruere aut innumerabilis
5
annorum series et fuga temporum.

Non omnis moriar multaque pars mei

uitabit Libitinam; usque ego postera

crescam laude recens, dum Capitolium

scandet cum tacita uirgine pontifex.
10
Dicar, qua uiolens obstrepit Aufidus

et qua pauper aquae Daunus agrestium

regnauit populorum, ex humili potens

princeps Aeolium carmen ad Italos

deduxisse modos. Sume superbiam
15
quaesitam meritis et mihi Delphica

lauro cinge uolens, Melpomene, comam.