Odes IV

Q. Horatii Flacci Carminum Liber Quartus

I

     Intermissa, Venus, diu

rursus bella moues? Parce precor, precor.

     Non sum qualis eram bonae

sub regno Cinarae. Desine, dulcium
5
     mater saeua Cupidinum,

circa lustra decem flectere mollibus

     iam durum imperiis: abi,

quo blandae iuuenum te reuocant preces.

     Tempestiuius in domum
10
Pauli purpureis ales oloribus

     comissabere Maximi,

si torrere iecur quaeris idoneum;

     namque et nobilis et decens

et pro sollicitis non tacitus reis
15
     et centum puer artium

late signa feret militiae tuae,

     et, quandoque potentior

largi muneribus riserit aemuli,

     Albanos prope te lacus
20
ponet marmoream sub trabe citrea.

     Illic plurima naribus

duces tura, lyraque et Berecyntia

     delectabere tibia

mixtis carminibus non sine fistula;
25
     illic bis pueri die

numen cum teneris uirginibus tuum

     laudantes pede candido

in morem Salium ter quatient humum.

     Me nec femina nec puer
30
iam nec spes animi credula mutui

     nec certare iuuat mero

nec uincire nouis tempora floribus.

     Sed cur heu, Ligurine, cur

manat rara meas lacrima per genas?
35
     Cur facunda parum decoro

inter uerba cadit lingua silentio?

     Nocturnis ego somniis

iam captum teneo, iam uolucrem sequor

     te per gramina Martii
40
campi, te per aquas, dure, uolubilis.

II

Pindarum quisquis studet aemulari,

Iulle, ceratis ope Daedalea

nititur pinnis, uitreo daturus

     nomina ponto.

5
Monte decurrens uelut amnis, imbres

quem super notas aluere ripas,

feruet inmensusque ruit profundo

     Pindarus ore,

laurea donandus Apollinari,
10
seu per audacis noua dithyrambos

uerba deuoluit numerisque fertur

     lege solutis,

seu deos regesque canit, deorum

sanguinem, per quos cecidere iusta
15
morte Centauri, cecidit tremendae

     flamma Chimaerae,

siue quos Elea domum reducit

palma caelestis pugilemue equomue

dicit et centum potiore signis
20
     munere donat,

flebili sponsae iuuenemue raptum

plorat et uiris animumque moresque

aureos educit in astra nigroque

     inuidet Orco.

25
Multa Dircaeum leuat aura cycnum,

tendit, Antoni, quotiens in altos

nubium tractus; ego apis Matinae

     more modoque

grata carpentis thyma per laborem
30
plurimum circa nemus uuidique

Tiburis ripas operosa paruus

     carmina fingo.

Concines maiore poeta plectro

Caesarem, quandoque trahet ferocis
35
per sacrum cliuum merita decorus

     fronde Sygambros;

quo nihil maius meliusue terris

fata donauere bonique diui

nec dabunt, quamuis redeant in aurum
40
     tempora priscum.

Concines laetosque dies et urbis

publicum ludum super impetrato

fortis Augusti reditu forumque

     litibus orbum.

45
Tum meae, si quid loquar audiendum,

uocis accedet bona pars, et: 'O sol

pulcher, o laudande!' canam recepto

     Caesare felix;

teque, dum procedis, io Triumphe!
50
non semel dicemus, io Triumphe!

ciuitas omnis, dabimusque diuis

     tura benignis.

Te decem tauri totidemque uaccae,

me tener soluet uitulus, relicta
55
matre qui largis iuuenescit herbis

     in mea uota,

fronte curuatos imitatus ignis

tertius lunae referentis ortum,

qua notam duxit niueus uideri,
60
     cetera fuluus.

III

     Quem tu, Melpomene, semel

nascentem placido lumine uideris,

     illum non labor Isthmius

clarabit pugilem, non equus impiger
5
     curru ducet Achaico

uictorem, neque res bellica Deliis

     ornatum foliis ducem,

quod regum tumidas contuderit minas,

     ostendet Capitolio;
10
sed quae Tibur aquae fertile praefluunt

     et spissae nemorum comae

fingent Aeolio carmine nobilem.

     Romae principis urbium

dignatur suboles inter amabilis
15
     uatum ponere me choros,

et iam dente minus mordeor inuido.

     O testudinis aureae

dulcem quae strepitum, Pieri, temperas,

     o mutis quoque piscibus
20
donatura cycni, si libeat, sonum,

     totum muneris hoc tui est,

quod monstror digito praetereuntium

     Romanae fidicen lyrae;

quod spiro et placeo, si placeo, tuum est.

IV

Qualem ministrum fulminis alitem,

cui rex deorum regnum in auis uagas

     permisit expertus fidelem

     Iuppiter in Ganymede flauo,

5
olim iuuentas et patrius uigor

nido laborum protulit inscium

     uernique iam nimbis remotis

     insolitos docuere nisus

uenti pauentem, mox in ouilia
10
demisit hostem uiuidus impetus,

     nunc in reluctantis dracones

     egit amor dapis atque pugnae;

qualemue laetis caprea pascuis

intenta fuluae matris ab ubere
15
     iam lacte depulsum leonem

     dente nouo peritura uidit:

uidere Raeti bella sub Alpibus

Drusum gerentem; Vindelici -- quibus

     mos unde deductus per omne
20
     tempus Amazonia securi

dextras obarmet, quaerere distuli,

nec scire fas est omnia -- sed diu

     lateque uictrices cateruae

     consiliis iuuenis reuictae

25
sensere, quid mens rite, quid indoles

nutrita faustis sub penetralibus

     posset, quid Augusti paternus

     in pueros animus Nerones.

Fortes creantur fortibus et bonis;
30
est in iuuencis, est in equis patrum

     uirtus neque inbellem feroces

     progenerant aquilae columbam;

doctrina sed uim promouet insitam

rectique cultus pectora roborant;
35
     utcumque defecere mores,

     indecorant bene nata culpae.

Quid debeas, o Roma, Neronibus,

testis Metaurum flumen et Hasdrubal

     deuictus et pulcher fugatis
40
     ille dies Latio tenebris,

qui primus alma risit adorea,

dirus per urbes Afer ut Italas

     ceu flamma per taedas uel Eurus

     per Siculas equitauit undas.

45
Post hoc secundis usque laboribus

Romana pubes creuit et impio

     uastata Poenorum tumultu

     fana deos habuere rectos;

dixitque tandem perfidus Hannibal:
50
'Cerui, luporum praeda rapacium,

     sectamur ultro, quos opimus

     fallere et effugere est triumphus.

Gens, quae cremato fortis ab Ilio

iactata Tuscis aequoribus sacra
55
     natosque maturosque patres

     pertulit Ausonias ad urbes,

duris ut ilex tonsa bipennibus

nigrae feraci frondis in Algido,

     per damna, per caedes ab ipso
60
     ducit opes animumque ferro.

Non hydra secto corpore firmior

uinci dolentem creuit in Herculem,

     monstrumue submisere Colchi

     maius Echioniaeue Thebae.

65
Merses profundo, pulchrior euenit;

luctere, multa proruet integrum

     cum laude uictorem geretque

     proelia coniugibus loquenda.

Carthagini iam non ego nuntios
70
mittam superbos; occidit, occidit

     spes omnis et fortuna nostri

     nominis Hasdrubale interempto.

Nil Claudiae non perficient manus,

quas et benigno numine Iuppiter
75
     defendit et curae sagaces

     expediunt per acuta belli'.

V

Diuis orte bonis, optume Romulae

custos gentis, abes iam nimium diu;

maturum reditum pollicitus patrum

     sancto consilio redi.

5
Lucem redde tuae, dux bone, patriae;

instar ueris enim uoltus ubi tuus

adfulsit populo, gratior it dies

     et soles melius nitent.

Vt mater iuuenem, quem Notus inuido
10
flatu Carpathii trans maris aequora

cunctantem spatio longius annuo

     dulci distinet a domo,

uotis omnibusque et precibus uocat,

curuo nec faciem litore dimouet,
15
sic desideriis icta fedelibus

     quaerit patria Caesarem.

Tutus bos etenim rura perambulat,

nutrit rura Ceres almaque Faustitas,

pacatum uolitant per mare nauitae,
20
     culpari metuit fides,

nullis polluitur casta domus stupris,

mos et lex maculosum edomuit nefas,

laudantur simili prole puerperae,

     culpam poena premit comes.

25
Quis Parthum paueat, quis gelidum Scythen,

quis Germania quos horrida parturit

fetus incolumi Caesare? Quis ferae

     bellum curet Hiberiae?

Condit quisque diem collibus in suis
30
et uitem uiduas ducit ad arbores;

hinc ad uina redit laetus et alteris

     te mensis adhibet deum;

te multa prece, te prosequitur mero

defuso pateris et Laribus tuum
35
miscet numen, uti Graecia Castoris

     et magni memor Herculis.

'Longas o utinam, dux bone, ferias

praestes Hesperiae!' dicimus integro

sicco mane die, dicimus uuidi,
40
     cum sol Oceano subest.

VI

Diue, quem proles Niobea magnae

uindicem linguae Tityosque raptor

sensit et Troiae prope uictor altae

     Pthius Achilles,

5
ceteris maior, tibi miles impar,

filius quamuis Thetidis marinae

Dardanas turris quateret tremenda

     cuspide pugnax.

Ille mordaci uelut icta ferro
10
pinus aut inpulsa cupressus Euro

procidit late posuitque collum in

     puluere Teucro;

ille non inclusus equo Mineruae

sacra mentito male feriatos
15
troas et laetam Priami choreis

     falletet aulam;

sed palam captis grauis, heu nefas, heu!

nescios fari pueros Achiuis

ureret flammis, etiam latentem
20
     matris in aluo,

ni tuis flexus Venerisque gratae

uocibus diuom pater adnuisset

rebus Aeneae potiore ductos

     alite muros.

25
Doctor argutae fidicen Thaliae,

Phoebe, qui Xantho lauis amne crinis,

Dauniae defende decus Camenae,

     leuis Agyieu.

Spiritum Phoebus mihi, Phoebus artem
30
carminis nomenque dedit poetae.

Virginum primae puerique claris

     patribus orti,

Deliae tutela deae, fugacis

lyncas et ceruos cohibentis arcu,
35
Lesbium seruate pedem meique

     pollicis ictum,

rite Latonae puerum canentes,

rite crescentem face Noctilucam,

prosperam frugum celeremque pronos
40
     uoluere mensis.

Nupta iam dices: 'Ego dis amicum,

saeculo festas referente luces,

reddidi carmen docilis modorum

     uatis Horati.'

VII

Diffugere niues, redeunt iam gramina campis

     arboribus comae;

mutat terra uices et decrescentia ripas

     flumina praetereunt;
5
Gratia cum Nymphis geminisque sororibus audet

     ducere nuda chorus.

Inmortalia ne speres, monet annus et almum

     quae rapit hora diem.

Frigora mitescunt Zephyris, uer proterit aestas,
10
     interitura simul

pomifer autumnus fruges effuderit, et mox

     bruma recurrit iners.

Damna tamen celeres reparant caelestia lunae:

     non ubi decidimus
15
quo pater Aeneas, quo diues Tullus et Ancus,

     puluis et umbra sumus.

Quis scit an adiciant hodiernae crastina summae

     tempora di superi?

Cuncta manus auidas fugient heredis, amico
20
     quae dederis animo.

Cum semel occideris et de te splendida Minos

     fecerit arbitria,

non, Torquate, genus, non te facundia, non te

     restituet pietas;
25
infernis neque enim tenebris Diana pudicum

     liberat Hippolytum,

nec Lethaea ualet Theseus abrumpere caro

     uincula Pirithoo.

VIII

Donarem pateras grataque commodus,

Censorine, meis aera sodalibus,

donarem tripodas, praemia fortium

Graiorum neque tu pessuma munerum
5
ferres, diuite me scilicet artium

quas aut Parrhasius protulit aut Scopas,

hic saxo, liquidis ille coloribus

sollers nunc hominem ponere, nunc deum.

Sed non haec mihi uis, non tibi talium
10
res est aut animus deliciarum egens.

Gaudes carminibus; carmina possumus

donare et pretium dicere muneri.

Non incisa notis marmora publicis,

per quae spiritus et uita redit bonis
15
post mortem ducibus, non celeres fugae

reiectaeque retrorsum Hannibalis minae,

non incendia Carthaginis impiae

eius, qui domita nomen ab Africa

lucratus rediit, clarius indicant
20
laudes quam Calabrae Pierides, neque,

si chartae sileant quod bene feceris,

mercedem tuleris. Quid foret Iliae

Mauortisque puer, si taciturnitas

obstaret meritis inuida Romuli?
25
Ereptum Stygiis fluctibus Aeacum

uirtus et fauor et lingua potentium

uatum diuitibus consecrat insulis.

Dignum laude irum Musa uetat mori,

caelo Musa beat. Sic Iouis interest
30
optatis epulis impiger Hercules,

clarum Tyndaridae sidus ab infimis

quassas eripiunt aequoribus rates,

ornatus uiridi tempora pampino

Liber uota bonos ducit ad exitus.

IX

Ne forte credas interitura quae

longe sonantem natus ad Aufidum

     non ante uolgatas per artis

     uerba loquor socianda chordis:

5
non, si priores Maeonius tenet

sedes Homerus, Pindaricae latent

     Ceaeque et Alcaei minaces

     Stesichoriue graues Camenae;

nec siquid olim lusit Anacreon,
10
deleuit aetas; spirat adhuc amor

     uiuuntque commissi calores

     Aeoliae fidibus puellae.

Non sola comptos arsit adulteri.

crines et aurum uestibus inlitum
15
     mirata regalisque cultus

     et comites Helene Lacaena

primusue Teucer tela Cydonio

direxit arcu; non semel Ilios

     uexata; non pugnauit ingens
20
     Idomeneus Sthenelusue solus

dicenda Musis proelia; non ferox

Hector uel acer Deiphobus grauis

     excepit ictus pro pudicis

     coniugibus puerisque primus.

25
Vixere fortes ante Agamemnona

multi; sed omnes inlacrimabiles

     urgentur ignotique longa

     nocte, carent quia uate sacro.

Paulum sepultae distat inertiae
30
celata uirtus. Non ego te meis

     chartis inornatum silebo

     totue tuos patiar labores

impune, Lolli, carpere liuidas

obliuiones. Est animus tibi
35
     rerumque prudens et secundis

     temporibus dubiisque rectus,

uindex auarae fraudis et abstinens

ducentis ad se cuncta pecuniae,

     consulque non unius anni,
40
     sed quotiens bonus atque fidus

iudex honestum praetulit utili,

reiecit alto dona nocentium

     uoltu, per obstantis cateruas

     explicuit sua uictor arma.

45
Non possidentem multa uocaueris

recte beatum; rectius occupat

     nomen beati, qui deorum

     muneribus sapienter uti

duramque callet pauperiem pati
50
peiusque leto flagitium timet,

     non ille pro caris amicis

     aut patria timidus perire.

X

O crudelis adhuc et Veneris muneribus potens,

insperata tuae cum ueniet pluma superbiae

et, quae nunc umeris inuolitant, deciderint comae,

nunc et qui color est puniceae flore prior rosae
5
mutatus Ligurinum in faciem uerterit hispidam,

dices, heu, quotiens te speculo uideris alterum:

'Quae mens est hodie, cur eadem non puero fuit,

uel cur his animis incolumes non redeunt genae?'

XI

Est mihi nonum superantis annum

plenus Albani cadus, est in horto,

Phylli, nectendis apium coronis,

     est hederae uis

5
multa, qua crinis religata fulges,

ridet argento domus, ara castis

uincta uerbenis auet immolato

     spargier agno;

cuncta festinat manus, huc et illuc
10
cursitant mixtae pueris puellae,

sordidum flammae trepidant rotantes

     uertice fumum.

Vt tamen noris quibus aduoceris

gaudiis, Idus tibi sunt agendae,
15
qui dies mensem Veneris marinae

     findit Aprilem,

iure sollemnis mihi sanctiorque

paene natali proprio, quod ex hac

luce Maecenas meus affluentis
20
     ordinat annos.

Telephum, quem tu petis, occupauit

non tuae sortis iuuenem puella

diues et lasciua tenetque grata

     compede uinctum.

25
Terret ambustus Phaethon auaras

spes et exemplum graue praebet ales

Pegasus terrenum equitem grauatus

     Bellerophontem,

semper ut te digna sequare et ultra
30
quam licet sperare nefas putando

disparem uites. Age iam, meorum

     finis amorum

(non enim posthac alia calebo

femina), condisce modos, amanda
35
uoce quos reddas; minuentur atrae

     carmine curae.

XII

Iam ueris comites, quae mare temperant,

impellunt animae lintea Thraciae,

iam nec prata rigent, nec fluuii strepunt

     hiberna niue turgidi.

5
Nidum ponit, Ityn flebiliter gemens,

infelix auis et Cecropiae domus

aeternum obprobrium, quod male barbaras

     regum est ulta libidines.

Dicunt in tenero gramine pinguium
10
custodes ouium carmina fistula

delectantque deum, cui pecus et nigri

     colles Arcadiae placent.

Adduxere sitim tempora, Vergili;

sed pressum Calibus ducere Liberum
15
si gestis, iuuenum nobilium cliens,

     nardo uina merebere.

Nardi paruus onyx eliciet cadum,

qui nunc Sulpiciis accubat horreis,

spes donare nouas largus amaraque
20
     curarum eluere efficax.

Ad quae si properas gaudia, cum tua

uelox merce ueni; non ego te meis

inmunem meditor tinguere poculis,

     plena diues ut in domo.

25
Verum pone moras et studium lucri,

nigrorumque memor, dum licet, ignium

misce stultitiam consiliis breuem:

     dulce est desipere in loco.

XIII

Audiuere, Lyce, di mea uota, di

audiuere, Lyce: fis anus, et tamen

     uis formosa uideri

     ludisque et bibis impudens

5
et cantu tremulo pota Cupidinem

lentum sollicitas. Ille uirentis et

     doctae psallere Chiae

     pulchris excubat in genis.

Importunus enim transuolat aridas
10
quercus et refugit te quia luridi

     dentes, te quia rugae

     turpant et capitis niues.

Nec Coae referunt iam tibi purpurae

nec cari lapides tempora, quae semel
15
     notis condita fastis

     inclusit uolucris dies.

Quo fugit Venus, heu, quoue color, decens

quo motus? Quid habes illius, illius,

     quae spirabat amores,
20
     quae me surpuerat mihi,

felix post Cinaram notaque et artium

gratarum facies? Sed Cinarae breuis

     annos fata dederunt,

     seruatura diu parem

25
cornicis uetulae temporibus Lycen,

possent ut iuuenes uisere feruidi

     multo non sine risu

     dilapsam in cineres facem.

XIV

Quae cura patrum quaeue Quiritium

plenis honorum muneribus tuas,

     Auguste, uirtutes in aeuum

     per titulos memoresque fastus

5
aeternet, o qua sol habitabilis

inlustrat oras maxime principum?

     quem legis expertes Latinae

     Vindelici didicere nuper

quid Marte posses. Milite nam tuo
10
Drusus Genaunos, inplacidum genus,

     Breunosque uelocis et arces

     Alpibus impositas tremendis

deiecit acer plus uice simplici.

Maior Neronum mox graue proelium
15
     commisit immanisque Raetos

     auspiciis pepulit secundis,

spectandus in certamine Martio,

deuota morti pectora liberae

     quanti fatigaret ruinis,
20
     indomitas prope qualis undas

exercet Auster Pleiadum choro

scindente nubes, impiger hostium

     uexare turmas et frementem

     mittere equum medios per ignis.

25
Sic tauriformis uoluitur Aufidus,

qui regna Dauni praefluit Apuli,

     cum saeuit horrendamque cultis

     diluuiem meditatur agris,

ut barbarorum Claudius agmina
30
ferrata uasto diruit impetu

     primosque et extremos metendo

     strauit humum sine clade uictor,

te copias, te consilium et tuos

praebente diuos. Nam tibi quo die
35
     portus Alexandrea supplex

     et uacuam patefecit aulam,

Fortuna lustro prospera tertio

belli secundos reddidit exitus

     laudemque et optatum peractis
40
     imperiis decus arrogauit.

Te Cantaber non ante domabilis

Medusque et Indus, te profugus Scythes

     miratur, o tutela praesens

     Italiae dominaeque Romae;

45
te fontium qui celat origines

Nilusque et Hister, te rapidus Tigris,

     te beluosus qui remotis

     obstrepit Oceanus Britannis,

te non pauentis funera Galliae
50
duraeque tellus audit Hiberiae,

     te caede gaudentes Sygambri

     compositis uenerantur armis.

XV

Phoebus uolentem proelia me loqui

uictas et urbes increpuit lyra,

     ne parua Tyrrhenum per aequor

     uela darem. Tua, Caesar, aetas

5
fruges et agris rettulit uberes

et signa nostro restituit Ioui

     derepta Parthorum superbis

     postibus et uacuum duellis

Ianum Quirini clausit et ordinem
10
rectum euaganti frena licentiae

     iniecit emouitque culpas

     et ueteres reuocauit artes

per quas Latinum nomen et Italae

creuere uires famaque et imperi
15
     porrecta maiestas ad ortus

     solis ab Hesperio cubili.

Custode rerum Caesare non furor

ciuilis aut uis exiget otium,

     non ira, quae procudit enses
20
     et miseras inimicat urbes.

Non qui profundum Danuuium bibunt

edicta rumpent Iulia, non Getae,

     non Seres infidique Persae,

     non Tanain prope flumen orti.

25
Nosque et profestis lucibus et sacris

inter iocosi munera Liberi

     cum prole matronisque nostris

     rite deos prius adprecati,

uirtute functos more patrum duces
30
Lydis remixto carmine tibiis

     Troiamque et Anchisen et almae

     progeniem Veneris canemus.

CARMEN SAECVLARE

Phoebe siluarumque potens Diana,

lucidum caeli decus, o colendi

semper et culti, date quae precamur

     tempore sacro,

5
quo Sibyllini monuere uersus

uirgines lectas puerosque castos

dis, quibus septem placuere colles,

     dicere carmen.

Alme Sol, curru nitido diem qui
10
promis et celas aliusque et idem

nasceris, possis nihil urbe Roma

     uisere maius.

Rite maturos aperire partus

lenis, Ilithyia, tuere matres,
15
siue tu Lucina probas uocari

     seu Genitalis:

diua, producas subolem patrumque

prosperes decreta super iugandis

feminis prolisque nouae feraci
20
     lege marita,

certus undenos deciens per annos

orbis ut cantus referatque ludos

ter die claro totiensque grata

     nocte frequentis.

25
Vosque ueraces cecinisse, Parcae,

quod semel dictum est stabilisque rerum

terminus seruet, bona iam peractis

     iungite fata.

Fertilis frugum pecorisque Tellus
30
spicea donet Cererem corona;

nutriant fetus et aquae salubres

     et Iouis aurae.

Condito mitis placidusque telo

supplices audi pueros, Apollo;
35
siderum regina bicornis, audi,

     Luna, puellas.

Roma si uestrum est opus Iliaque

litus Etruscum tenuere turmae,

iussa pars mutare Lares et urbem
40
     sospite cursu,

cui per ardentem sine fraude Troiam

castus Aeneas patriae superstes

liberum muniuit iter, daturus

     plura relictis:

45
di, probos mores docili iuuentae,

di, senectuti placidae quietem,

Romulae genti date remque prolemque

     et decus omne;

quaeque uos bobus ueneratur albis
50
clarus Anchisae Venerisque sanguis,

impetret, bellante prior, iacentem

     lenis in hostem.

Iam mari terraque manus potentis

Medus Albanasque timet securis;
55
iam Scythae responsa petunt, superbi

     nuper et Indi;

iam Fides et Pax et Honor Pudorque

priscus et neglecta redire Virtus

audet apparetque beata pleno
60
     Copia cornu;

augur et fulgente decorus arcu

Phoebus acceptusque nouem Camenis,

qui salutari leuat arte fessos

     corporis artus,

65
si Palatinas uidet aequus arces,

remque Romanam Latiumque felix

alterum in lustrum meliusque semper

     prorogat aeuum;

quaeque Auentinum tenet Algidumque,
70
quidecim Diana preces uirorum

curat et uotis puerorum amicas

     applicat auris.

Haec Iouem sentire deosque cunctos

spem bonam certamque domum reporto,
75
doctus et Phoebi chorus et Dianae

     dicere laudes.