I. [1] Quaesisti a me, Lucili, quid ita, si prouidentia mundus regeretur, multa bonis uiris mala acciderent. Hoc commodius in contextu operis redderetur, cum praesse uniuersis prouidentiam probaremus et interesse nobis deum; sed, quoniam a toto particulam reuelli placet et unam contradictionem, manente lite integra, soluere, faciam rem non difficilem: causam deorum agam. [2] Superuacuum est in praesentia ostendere non sine aliquo custode tantum opus stare, nec hunc siderum coetum discursumque fortuiti impetus esse, et quae casus incitat saepe turbari et cito arietare, hanc inoffensam uelocitatem procedere aeternae legis imperio, tantum rerum terra marique gestantem, tantum clarissimorum luminum et ex disposito reluncentium; non esse materiae errantis hunc ordinem, nec quae temere coierunt tanta arte pendere ut terrarum grauissimum pondus sedeat immotum et circa se properantis caeli fugam spectet, ut infusa uallibus maria molliant terras nec ullum incrementum fluminum sentiant, ut ex minimis seminibus nascantur ingentia. [3] Ne illa quidem quae uidentur confusa et incerta, pluuias dico nubesque et elisorum fulminum iactus et incendia ruptis montium uerticibus effusa, tremores labantis soli aliaque quae tumultuosa pars rerum circa terras mouet, sine ratione, quamuis subita sint, accidunt, sed suas et illa causas habent, non minus quam quae alienis locis conspecta miraculo sunt, ut in mediis fluctibus calentes aquae et noua insularum in uasto exsilientium mari spatia. [4] Iam uero, si quis obseruauerit nudari litora, pelago in se recedente, eademque intra exiguum tempus operiri, credet caeca quadam uolutatione modo contrahi indas et introrsum agi, modo erumpere et magno cursu repetere sedem suam, cum interrim illae portionibus crescunt et ad horam ac diem subeunt, ampliores minoresque prout illas lunare sidus elicuit, ad cuius arbitrium Oceanus exundat? Suo ista tempori reseruentur, eo quidem magis quod tu non dubitas de prouidentia, sed quereris. [5] In gratiam te reducam cum diis, aduersus optimos optimis. Neque enim rerum natura patitur ut umquam bona bonis noceant. Inter bonos uiros ac deos amicitia est, conciliante uirtute: amicitiam dico? immo etiam necessitudo et similitudo, quoniam quidem bonus tempore tantum a deo differt, discipulus eius aemulatorque et uera progenies, quam parens ille magnificus, uirtutum non lenis exactor, sicut seueri patres durius educat. [6] Itaque, cum uideris bonos uiros acceptosque diis laborare, sudare, per arduum escendere, malos autem lasciuire et uoluptatibus fluere, cogita filiorum nos modestia delectari, uernularum licentia, illos disciplina tristiori contineri, horum ali audaciam. Idem tibi de deo liqueat: bonum uirum in deliciis non habet; experitur, indurat, sibi illum parat.

II. [1] Quare multa bonis uiris aduersa eueniunt? Nihil accidere bono uiro mali potest: non miscentur contraria. Quemadmodum tot amnes, tantum superne deiectorum imbrium, tanta medicatorum uis fontium non mutant saporem maris, ne remittunt quidem, ita aduersarum impetus rerum uiri fortis non uertit animum: manet in statu et quicquid euenit in suum colorem trahit; est enim omnibus externis potentior. [2] Nec hoc dico: non sentit illa, sed uincit et, alioqui quietus placidusque, contra incurrentia attollitur. Omnia aduersa exercitationes putat. Quis autem, uir modo et erectus ad honesta, non est laboris appetens iusti et ad officia cum periculo promptus? Cui non industrio otium poena est? [3] Athletas uidemus, quibus uirium cura est, cum fortissimis quibusque confligere et exigere ab iis per quos certamini praeparantur ut totis contra ipsos uiribus utantur: caedi se uexarique patiuntur et, si non inueniunt singulos pares, pluribus simul obiciuntur. [4] Marcet sine aduersario uirtus; tunc apparet quanta sit quantumque polleat, cum quid possit patientia ostendit. Scias licet idem uiri ine totius pernicie corporis haerere non poterant, hoc quoque patieris probari tibi, quaedam incommoda pro iis esse quibus accidunt, tam mehercules quam quaedam quae landantur atque appetuntur contra eos esse quos delectauerunt, simillima cruditatibus ebrietatibusque et ceteris quae necant per uoluptatem. [3] Inter multa magnifica Demetrii nostri et haec uox est, a qua recens sum (sonat adhuc et uibrat in auribus meis): "Nihil, inquit, mihi uidetur infelicius eo cui nihil umquam euenit aduersi." Non licuit enim illi se experiri. Vt ex uoto illi fluxerint omnia, ut ante uotum, male tamen de illo dii iudicauerunt: indignus uisus est a quo uinceretur aliquando fortuna, quae ignauissimum quemque refugit, quasi dicat: "Quid ego istum mihi aduersarium assumam? Statim arma submittet. Non opus est in illum tota potentia mea; leui comminatione pelletur: non potest sustinere uultum meum. Alius circumspiciatur cum quo conferre possimus manum. Pudet congredi cum homine uinci parato." Ignominiam iudicat gladiator cum inferiore componi, et scit eum sine gloria uinci qui sine periculo uincitur. Idem facit fortuna: fortissimos sibi pares quaerit. Quosdam fastigio transit; contumacissimum quemque et rectissimum aggreditur, aduersus quem uim suam intendat: ignem experitur in Mucio, paupertatem in Fabricio, exsilium in Rutilio, tormenta in Regulo, uenenum in Socrate, mortem in Catone. Magnum exemplum nisi mala fortuna non inuenit. [5] Infelix est Mucius, quod dextra ignes hostium premit et ipse a se exigit erroris sui poenas? quod regem, quem armata manu non potuit, exusta fugat? Quid ergo? felicior esset, si in sinu amicae foueret manum? [6] Infelix est Fabricius, quod rus suum, quantum a re publica uacauit, fodit? quod bellum tam cum Pyrrho quam cum diuitiis gerit? quod ad focum cenat illas ipsas radices et herbas quas in repurgando agro triumphalis senex uulsit? Quid ergo? felicior esset, si in uentrem suum longinqui litoris pisces et peregrina aucupia congereret, si conchyliis Superi atque Inferi maris pigritiam stomachi nausiantis erigeret, si ingenti pomorum strue cingeret primae formae feras, captas multa caede uenantium? [7] Infelix est Rutilius, quod qui illum damnauerunt causam dicent omnibus saeculis? quod aequiore animo passus est se patriae eripi quam sibi exsilium? quod Sullae dictatori solus aliquid negauit et, reuocatus, tantum non retro cessit et longius fugit? "Viderint, inquit, isti quos Romae deprehendit felicitas tua! Videant largum in foro sanguinem et supra Seruilianum lacum (id enim proscriptionis Sullanae spoliarium est) senatorum capita et passim uagantes per urbem percussorum greges et multa milia ciuium romanorum uno loco post fidem, immo per ipsam fidem trucidata. Videant ista qui exsulare non possunt." Quid ergo? felix est L. Sulla, quod illi descendenti ad forum gladio summouetur, quod caapita sibi consularium uirorum patitur ostendi et pretium caedis per quaestorem ac tabulas publicas numerat? Et haec omnia facit ille, ille qui legem Corneliam tulit. [9] Veniamus ad Regulum: quid illi fortuna nocuit, quod illum documentum fidei, documentum patientiae fecit? Figunt cutem claui et, quocumque fatigatum corpus reclinauit, uulneri incumbit; in perpetuam uigiliam suspensa sunt lumina: quanto plus tormenti, tanto plus erit gloriae. Vis scire quam non paeniteat hoc pretio aestimasse uirtutem? Refice illum et mitte in senatum: eandem sententiam dicet. [10] Feliciorem ergo tu Maecenatem putas, cui, amoribus anxio et morosae uxoris cotidiana repudia deflenti, somnus per symphoniarum cantum ex longinquo lene resonantium quaeritur? Mero se licet sopiat et aquarum fragoribus auocet et mille uoluptatibus mentem anxiam fallat: tam uigilabit in pluma quam ille in cruce. Sed illi solacium est pro honesto dura tolerare, et ad causam a patientia respicit; hunc, uoluptatibus marcidum et felicitate nimia laborantem, magis iis quae patitur uexat causa patiendi. [11] Non usque eo in possessionem generis humani uitia uenerunt, ut dubium sit an, electione fati data, plures nasci Reguli quam Maecenates uelint; aut, si q >