|
- I
- Quisquis adest, faueat: fruges lustramus et agros,
- ritus ut a prisco traditus extat auo.
- Bacche, ueni, dulcisque tuis e cornibus uua
- pendeat, et spicis tempora cinge, Ceres.
- luce sacra requiescat humus, requiescat arator,
- et graue suspenso uomere cesset opus.
- soluite uincla iugis: nunc ad praesepia debent
- plena coronato stare boues capite.
- omnia sint operata deo: non audeat ulla
- lanificam pensis imposuisse manum.
- uos quoque abesse procul iubeo, discedat ab aris,
- cui tulit hesterna gaudia nocte Venus.
- casta placent superis: pura cum ueste uenite
- et manibus puris sumite fontis aquam.
- cernite, fulgentes ut eat sacer agnus ad aras
- uinctaque post olea candida turba comas.
- di patrii, purgarnus agros, purgamus agrestes:
- uos mala de nostris pellite limitibus,
- neu seges eludat messem fallacibus herbis,
- neu timeat celeres tardior agna lupos.
- tunc nitidus plenis confisus rusticus agris
- ingeret ardenti grandia ligna foco,
- turbaque uernarum, saturi bona signa coloni,
- ludet et ex uirgis extruet ante casas.
- euentura precor: uiden ut felicibus extis
- significet placidos nuntia fibra deos?
- nunc mihi fumosos ueteris proferte Falernos
- consulis et Chio soluite uincla cado.
- uina diem celebrent: non festa luce madere
- est rubor, errantes et male ferre pedes.
- sed 'bene Messallam' sua quisque ad pocula dicat,
- nomen et absentis singula uerba sonent.
- gentis Aquitanae celeber Messalla triumphis
- et magna intonsis gloria uictor auis,
- huc ades aspiraque mihi, dum carmine nostro
- redditur agricolis gratia caelitibus.
- rura cano rurisque deos. his uita magistris
- desueuit querna pellere glande famem:
- illi compositis primum docuere tigillis
- exiguam uiridi fronde operire domum:
- illi etiam tauros primi docuisse feruntur
- seruitium et plaustro supposuisse rotam.
- tum uictus abiere feri, tum consita pomus,
- tum bibit inriguas fertilis hortus aquas,
- aurea tum pressos pedibus dedit uua liquores
- mixtaque securo est sobria lympha mero.
- rura ferunt messes, calidi cum sideris aestu
- deponit flauas annua terra comas.
- rure leuis uerno flores apis ingerit alueo,
- compleat ut dulci sedula melle fauos.
- agricola adsiduo primum satiatus aratro
- cantauit certo rustica uerba pede
- et satur arenti primum est modulatus auena
- carmen, ut ornatos diceret ante deos,
- agricola et minio suffusus, Bacche, rubenti
- primus inexperta duxit ab arte choros.
- huic datus a pleno memorabile munus ouili
- dux pecoris curtas auxerat hircus opes.
- rure puer uerno primum de flore coronam
- fecit et antiquis imposuit Laribus.
- rure etiam teneris curam exhibitura puellis
- molle gerit tergo lucida uellus ouis.
- hinc et femineus labor est, hinc pensa colusque,
- fusus et adposito pollice uersat opus:
- atque aliqua adsiduae textrix operata mineruae
- cantat, et a pulso tela sonat latere.
- ipse quoque inter agros interque armenta Cupido
- natus et indomitas dicitur inter equas.
- illic indocto primum se exercuit arcu:
- ei mihi, quam doctas nunc habet ille manus!
- nec pecudes, uelut ante, petit: fixisse puellas
- gestit et audaces perdomuisse uiros.
- hic iuueni detraxit opes, hic dicere iussit
- limen ad iratae uerba pudenda senem:
- hoc duce custodes furtim transgressa iacentes
- ad iuuenem tenebris sola puella uenit
- et pedibus praetemptat iter suspensa timore,
- explorat caecas cui manus ante uias.
- a miseri, quos hic grauiter deus urget! at ille
- felix, cui placidus leniter adflat Amor.
- sancte, ueni dapibus festis, sed pone sagittas
- et procul ardentes hinc precor abde faces.
- uos celebrem cantate deum pecorique uocate
- uoce: palam pecori, clam sibi quisque uocet.
- aut etiam sibi quisque palam: nam rurba iocosa
- obstrepit et Phrygio tibia curua sono.
- ludite: iam Nox iungit equos, currumque sequuntur
- matris lasciuo sidera fulua choro,
- postque uenit tacitus furuis circumdatus alis
- Somnus et incerto Somnia nigra pede.
- II
- Dicamus bona uerba: uenit Natalis ad aras:
- quisquis ades, lingua, uir mulierque, faue.
- urantur pia tura focis, urantur odores
- quos tener e terra diuite mittit Arabs.
- ipse suos Clenius adsit uisurus honores,
- cui decorent sanctas mollia serta comas.
- illius puro destillent tempora nardo,
- atque satur libo sit madeatque mero,
- adnuat et, Cornute, tibi, quodcumque rogabis.
- en age (quid cessas? adnuit ille) roga.
- auguror, uxoris fidos optabis amores:
- iam reor hoc ipsos edidicisse deos.
- nec tibi malueris, totum quaecumque per orbem
- fortis arat ualido rusticus arua boue,
- nec tibi, gemmarum quidquid felicibus Indis
- nascitur, Eoi qua maris unda rubet.
- uota cadunt: utinam strepitantibus aduolet alis
- flauaque coniugio uincula portet Amor,
- uincula quae maneant semper dum tarda senectus
- inducat rugas inficiatque comas.
- haec ueniat, Natalis, auis prolemque ministret,
- ludat et ante tuos turba nouella pedes.
- III
- Rura meam, Cornute, tenent uillaeque puellam:
- ferreus est, heu heu, quisquis in urbe manet.
- ipsa Venus latos iam nunc migrauit in agros,
- uerbaque aratoris rustica discit Amor.
- o ego, cum aspicerem dominam, quam fortiter illic
- uersarem ualido pingue bidente solum
- agricolaeque modo curuum sectarer aratrum,
- dum subigunt steriles arua serenda boues!
- nec quererer quod sol graciles exureret artus,
- laederet et teneras pussula rupta manus.
- pauit et Admeti tauros formosus Apollo,
- nec cithara intonsae profueruntue comae,
- nec potuit curas sanare salubribus herbis:
- quidquid erat medicae uicerat artis amor.
- ipse deus solitus stabulis expellere uaccas
- . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
- et miscere nouo docuisse coagula lacte,
- lacteus et mixtis obriguisse liquor.
- tunc fiscella leui detexta est uimine iunci,
- raraque per nexus est uia facta sero.
- o quotiens illo uitulum gestante per agros
- dicitur occurrens erubuisse soror!
- o quotiens ausae, caneret dum ualle sub alta,
- rumpere mugitu carmina docta boues!
- saepe duces trepidis petiere oracula rebus,
- uenit et a templis inrita turba domum:
- saepe holrere sacros doluit Latona capillos,
- quos admirata est ipsa nouerca prius.
- quisquis inornatumque caput crinesque solutos
- aspiceret, Phoebi quaereret ille comam.
- Delos ubi nunc, Phoebe, tua est, ubi Delphica Pytho?
- nempe Amor in parua te iubet esse casa.
- felices olim, Veneri cum fertur aperte
- seruire aeternos non puduisse deos.
- fabula nunc ille est: sed cui sua cura puella est,
- fabula sit mauult quam sine amore deus.
- at tu, quisquis is es, cui tristi fronte Cupido
- imperat ut nostra sint tua castra domo
- . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
- ferrea non uenerem sed praedam saecula laudant:
- praeda tamen multis est operata malis.
- praeda feras acies cinxit discordibus armis:
- hinc cruor, hinc caedes mors propiorque uenit.
- praeda uago iussit geminare pericula ponto,
- bellica cum dubiis rostra dedit ratibus.
- praedator cupit immensos obsidere campos,
- ut multa innumera iugera pascat oue:
- cui lapis externus curae est, urbisque tumultu
- portatur ualidis mille columna iugis,
- claudit et indomitum moles mare, lentus ut intra
- neglegat hibernas piscis adesse minas.
- at mihi laeta trahant Samiae conuiuia testae
- fictaque Cumana lubrica terra rota.
- heu heu diuitibus uideo gaudere puellas:
- iam ueniant praedae, si Venus optat opes:
- ut mea luxuria Nemesis fluat utque per urbem
- incedat donis conspicienda meis.
- illa gerat uestes tenues, quas femina Coa
- texuit, auratas disposuitque uias:
- illi sint comites fusci, quos India torret
- Solis et admotis inficit ignis equis:
- illi selectos certent praebere colores
- Africa puniceum purpureumque Tyros.
- nota loquor: regnum ipse tenet, quem saepe coegit
- barbara gypsatos ferre catasta pedes.
- at tibi, dura seges, Nemesim quae abducis ab urbe,
- persoluat nulla semina Terra fide.
- et tu, Bacche tener, iucundae consitor uuae,
- tu quoque deuotos, Bacche, relinque lacus.
- haud impune licet formosas tristibus agris
- abdere: non tanti sunt tua musta, pater.
- o ualeant fruges, ne sint modo rure puellae:
- glans alat et prisco more bibantur aquae.
- glans aluit ueteres, et passim semper amarunt:
- quid nocuit sulcos non habuisse satos?
- tunc, quibus aspirabat Amor, praebebat aperte
- mitis in umbrosa gaudia ualle Venus.
- nullus erat custos, nulla exclusura dolentes
- ianua: si fas est, mos precor ille redi.
- . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
- horrida uillosa corpora ueste tegant.
- nunc si clausa mea est, si copia rara uidendi,
- heu miserum, laxam quid iuuat esse togam?
- ducite: ad imperium dominae sulcabimus agros:
- non ego me uinclis uerberibusque nego.
- IV
- Hic mihi seruitium uideo dominamque paratam:
- iam mihi, libertas illa paterna, uale.
- seruitium sed triste datur, teneorque catenis,
- et numquam misero uincla remittit Amor,
- et seu quid merui seu nil peccauimus, urit.
- uror, io, remoue, saeua puella, faces.
- o ego ne possim tales sentire dolores,
- quam mallem in gelidis montibus esse lapis,
- stare uel insanis cautes obnoxia uentis,
- naufraga quam uasti tunderet unda maris!
- nunc et amara dies et noctis amarior umbra est:
- omnia nam tristi tempora felle madent.
- nec prosunt elegi nec carminis auctor Apollo:
- illa caua pretium flagitat usque manu.
- ite procul, Musae, si non prodestis amanti:
- non ego uos, ut sint bella canenda, colo,
- nec refero Solisque uias et qualis, ubi orbem
- compleuit, uersis Luna recurrit equis.
- ad dominam faciles aditus per carmina quaero:
- ite procul, Musae, si nihil ista ualent.
- at mihi per caedem et facinus sunt dona paranda,
- ne iaceam clausam flebilis ante domum:
- aut rapiam suspensa sacris insignia fanis:
- sed Venus ante alios est uiolanda mihi.
- illa malum facinus suadet dominamque rapacem
- dat mihi: sacrilegas sentiat illa manus.
- o pereat quicumque legit uiridesque smaragdos
- et niueam Tyrio murice tingit ouem.
- addit auaritiae causas et Coa puellis
- uestis et e Rubro lucida concha mari.
- haec fecere malas: hinc clauim ianua sensit
- et coepit custos liminis esse canis.
- sed pretium si grande feras, custodia uicta est
- nec prohibent claues et canis ipse tacet.
- heu quicumque dedit fomlam caelestis auarae,
- quale bonum multis attulit ille malis!
- hinc fletus rixaeque sonant, haec denique causa
- fecit ut infamis nunc deus erret Amor.
- at tibi, quae pretio uictos excludis amantes,
- eripiant partas uentus et ignis opes:
- quin tua tunc iuuenes spectent incendia laeti,
- nec quisquam flammae sedulus addat aquam.
- seu ueniet tibi mors, nec erit qui lugeat ullus
- nec qui det maestas munus in exsequias.
- at bona quae nec auara fuit, centum licet annos
- uixerit, ardentem flebitur ante rogum:
- atque aliquis senior ueteres ueneratus amores
- annua constructo serta dabit tumulo
- et 'bene' discedens dicet 'placideque quiescas,
- terraque securae sit super ossa leuis.'
- uera quidem moneo, sed prosunt quid mihi uera?
- illius est nobis lege colendus amor.
- quin etiam sedes iubeat si uendere auitas,
- ite sub imperium sub titulumque, Lares.
- quidquid habet Circe, quidquid Medea ueneni,
- quidquid et herbarum Thessala terra gerit,
- et quod, ubi indomitis gregibus Venus adflat amores,
- hippomanes cupidae stillat ab inguine equae,
- si modo me placido uideat Nemesis mea uultu,
- mille alias herbas misceat illa, bibam.
- V
- Phoebe, faue: nouus ingreditur tua templa sacerdos:
- huc age cum cithara carminibusque ueni.
- nunc te uocales impellere pollice chordas,
- nunc precor ad laudes flectere uerba meas.
- ipse triumphali deuinctus tempora lauro,
- dum cumulant aras, ad tua sacra ueni.
- sed nitidus pulcherque ueni: nunc indue uestem
- sepositam, longas nunc bene pecte comas,
- qualem te memorant Saturno rege fugato
- uictori laudes concinuisse Ioui.
- tu procul euentura uides, tibi deditus augur
- scit bene quid fati prouida cantet auis;
- tuque regis sortes, per te praesentit haruspex,
- lubrica signauit cum deus exta notis;
- te duce Romanos numquam frustrata Sibylla,
- abdita quae senis fata canit pedibus.
- Phoebe, sacras Messalinum sine tangere chartas
- uatis, et ipse precor quid canat illa doce.
- haec dedit Aeneae sortes, postquam ille parentem
- dicitur et raptos sustinuisse Lares
- nec fore credebat Romam, cum maestus ab alto
- Ilion ardentes respiceretque deos.
- (Romulus aeternae nondum formauerat urbis
- moenia, consorti non habitanda Remo;
- sed tunc pascebant herbosa Palatia uaccae
- et stabant humiles in Iouis arce casae.
- lacte madens illic suberat Pan ilicis umbrae
- et facta agresti lignea falce Pales,
- pendebatque uagi pastoris in arbore uotum,
- garrula siluestri fistula sacra deo,
- fistula cui semper decrescit harundinis ordo:
- nam calamus cera iungitur usque minor.
- at qua Velabri regio patet, ire solebat
- exiguus pulsa per uada linter aqua.
- illa saepe gregis diti placitura magistro
- ad iuuenem festa est uecta puella die,
- cum qua fecundi redierunt munera ruris,
- caseus et niueae candidus agnus ouis.)
- 'Impiger Aenea, uolitantis frater Amoris,
- Troica qui profugis sacra uehis ratibus,
- iam tibi Laurentes adsignat Iuppiter agros,
- iam uocat errantes hospita terra Lares.
- illic sanctus eris cum te ueneranda Numici
- unda deum caelo miserit indigetem.
- ecce super fessas uolitat Victoria puppes;
- tandem ad Troianos diua superba uenit.
- ecce mihi lucent Rutulis incendia castris:
- iam tibi praedico, barbare Turne, necem.
- ante oculos Laurens castrum murusque Lauini est
- Albaque ab Ascanio condita Longa duce.
- te quoque iam uideo, Marti placitura sacerdos
- Ilia, Vestales deseruisse focos,
- concubitusque tuos furtim uittasque iacentes
- et cupidi ad ripas arma relicta dei.
- carpite nunc, tauri, de septem montibus herbas
- dum licet: hic magnae iam locus urbis erit.
- Roma, tuum nomen terris fatale regendis,
- qua sua de caelo prospicit arua Ceres,
- quaque patent ortus et qua fluitantibus undis
- Solis anhelantes abluit amnis equos.
- Troia quidem tunc se mirabitur et sibi dicet
- uos bene tam longa consuluisse uia.
- uera cano: sic usque sacras innoxia laurus
- uescar, et aeternum sit mihi uirginitas.'
- haec cecinit uates et te sibi, Phoebe, uocauit,
- iactauit fusas et caput ante comas.---
- quidquid Amalthea, quidquid Marpesia dixit
- Herophile, Phyto Graia quod admonuit,
- quaeque Aniena sacras Tiburs per flumina sortes
- portarat sicco pertuleratque sinu---
- haec fore dixerunt belli mala signa cometen,
- multus ut in terras deplueretque lapis.
- atque tubas atque arma ferunt strepitantia caelo
- audita et lucos praecinuisse fugam:
- ipsum etiam Solem defectum lumine uidit
- iungere pallentes nubilus annus equos:
- et simulacra deum lacrimas fudisse tepentes
- fataque uocales praemonuisse boues.
- haec fuerant olim: sed tu iam mitis, Apollo,
- prodigia indomitis merge sub aequoribus,
- et succensa sacris crepitet bene laurea flammis,
- omine quo felix et sacer annus erit.
- laurus ubi bona signa dedit, gaudete coloni;
- distendet spicis horrea plena Ceres,
- oblitus et musto feriet pede rusticus uuas,
- dolia dum magni deficiantque lacus:
- ac madidus baccho sua festa Palilia pastor
- concinet: a stabulis tunc procul este lupi.
- ille leuis stipulae sollemnis potus aceruos
- accendet, flammas transilietque sacras.
- et fetus matrona dabit, natusque parenti
- oscula comprensis auribus eripiet,
- nec taedebit auum paruo aduigilare nepoti
- balbaque cum puero dicere uerba senem.
- tunc operata deo pubes discumbet in herba,
- arboris antiquae qua leuis umbra cadit,
- aut e ueste sua tendent umbracula sertis
- uincta, coronatus stabit et ipse calix.
- at sibi quisque dapes et festas extruet alte
- caespitibus mensas caespitibusque torum.
- ingeret hic potus iuuenis maledicta puellae,
- postmodo quae uotis inrita facta uelit:
- nam ferus ille suae plorabit sobrius idem
- et se iurabit mente fuisse mala.
- pace tua pereant arcus pereantque sagittae,
- Phoebe, modo in terris erret inermis Amor.
- ars bona: sed postquam sumpsit sibi tela Cupido,
- heu heu quam multis ars dedit ista malum!
- et mihi praecipue, iaceo cum saucius annum
- et (faueo morbo cum iuuat ipse dolor)
- usque cano Nemesim, sine qua uersus mihi nullus
- uerba potest iustos aut reperire pedes.
- at tu, nam diuum seruat tutela poetas,
- praemoneo, uati parce, puella, sacro,
- ut Messalinum celebrem, cum praemia belli
- ante suos currus oppida uicta feret,
- ipse gerens laurus: lauro deuinctus agmsti
- miles 'io' magna uoce 'triumphe' canet.
- tunc Messalla meus pia det spectacula turbae
- et plaudat curru praetereunte pater.
- adnue: sic tibi sint intonsi, Phoebe, capilli,
- sic tua perpetuo sit tibi casta soror.
- VI
- Castra Macer sequitur: tenero quid fiet Amori?
- sit comes et collo fortiter arma gerat?
- et seu longa uirum terrae uia seu uaga ducent
- aequora, cum telis ad latus ire uolet?
- ure, puer, quaeso, tua qui ferus otia liquit,
- atque iterum erronem sub tua signa uoca.
- quod si militibus parces, erit hic quoque miles,
- ipse leuem galea qui sibi portet aquam.
- castra peto, ualeatque Venus ualeantque puellae:
- et mihi sunt uires et mihi laeta tuba est.
- magna loquor, sed magnifice mihi magna locuto
- excutiunt clausae fortia uerba fores.
- iuraui quotiens rediturum ad limina numquam!
- cum bene iuraui, pes tamen ipse redit.
- acer Amor, fractas utinam tua tela sagittas,
- si licet, extinctas aspiciamque faces!
- tu miserum torques, tu me mihi dira precari
- cogis et insana mente nefanda loqui.
- iam mala finissem leto, sed credula uitam
- spes fouet et fore cras semper ait melius.
- spes alit agricolas, spes sulcis credit aratis
- semina quae magno faenore reddat ager:
- haec laqueo uolucres, haec captat harundine pisces,
- cum tenues hamos abdidit ante cibus:
- spes etiam ualida solatur compede uinctum:
- crura sonant ferro, sed canit inter opus:
- spes facilem Nemesim spondet mihi, sed negat illa.
- ei mihi, ne uincas, dura puella, deam.
- parce, per immatura tuae precor ossa sororis:
- sic bene sub tenera parua quiescat humo.
- illa mihi sancta est, illius dona sepulcro
- et madefacta meis serta feram lacrimis,
- illius ad tumulum fugiam supplexque sedebo
- et mea cum muto fata querar cinere.
- non feret usque suum te propter flere clientem:
- illius ut uerbis, sis mihi lenta ueto,
- ne tibi neglecti mittant mala somnia manes,
- maestaque sopitae stet soror ante torum,
- qualis ab excelsa praeceps delapsa fenestra
- uenit ad infernos sanguinolenta lacus.
- desino, ne dominae luctus renouentur acerbi:
- non ego sum tanti, ploret ut illa semel.
- nec lacrimis oculos digna est foedare loquaces:
- lena nocet nobis, ipsa puella bona est.
- lena necat miserum Phryne furtimque tabellas
- occulto portans itque reditque sinu:
- saepe, ego cum dominae dulces a limine duro
- agnosco uoces, haec negat esse domi:
- saepe, ubi nox mihi promissa est, languere puellam
- nuntiat aut aliquas extimuisse minas.
- tunc morior curis, tunc mens mihi perdita fingit,
- quisue meam teneat, quot teneatue modis:
- tunc tibi, lena, precor diras: satis anxia uiuas,
- mouerit e uotis pars quotacumque deos.